Order Orła Białego jest naszym najwyższym i najstarszym orderem, co daje mu niewątpliwy prestiż. Innym sposobem na podniesienie rangi orderu jest staranny dobór jego kawalerów. Czy dotyczy to także osób wyróżnionych Orderem Orła Białego? Warto sprawdzić jak kształtowało się to na przestrzeni przeszło trzystuletniej historii tego orderu.
Według książki “Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008” we wspomnianym okresie order otrzymało ok. 1450 osób. Biorąc pod uwagę kilkusetletnią historię orderu wychodzi niecałe pięciu kawalerów na rok, a więc stosunkowo niedużo. Dlatego warto przyjrzeć się bardziej szczegółowym zestawieniom.
August II (1703-1733) – ok. 155 nadań
Za swego panowania Augusta II wręczał od kilku do kilkunastu orderów rocznie. W większości otrzymywały je osoby rzeczywiście zasłużone dla Rzeczpospolitej. Wśród nadań zagranicznych uwagę zwraca cały szereg współpracowników Piotra I, na których przypada ok. 10% nadań Augusta II. Sam Car otrzymał order dopiero w 1712 roku w podziękowaniu za wręczenie Augustowi II Orderu św Andrzeja. Po 1714 nadania dla dworu Rosyjskiego nie były już tak powszechne. Większą część nadań zagranicznych otrzymywali książęta i urzędnicy związani z księstwami Niemieckimi i Danią. Biorąc pod uwagę realia epoki można uznać politykę orderową Augusta II za wyważoną i w miarę oszczędną.
August III (1734-1763) – ok. 345 nadań
August III otrzymał order za panowania swego ojca i sam nadał go Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, o którym nie było wtedy jeszcze wiadomo, że będzie jego następcą. Średnia nadań za jego panowania wzrosła przeszło dwukrotnie. Nadal wśród kawalerów dominowali Polacy ze znaczniejszych rodów. Kawalerami zagranicznymi były w większości osoby związane z domami panującymi księstw Niemieckich, w tym w szczególności z dworem Saskim. Nominacje dla dworu Rosyjskiego można policzyć na palcach obu rąk. W przypadku tego króla można mówić o hojnym, ale nieprzesadnym rozdawnictwie.
Stanisław August (1764-1795) – ok. 573 nadań
Jak widać Stanisław August w podobnym okresie co poprzedni dwaj królowie nadał blisko cztery razy więcej orderów niż August II. Warto zwrócić uwagę, że w pierwszych dwudziestu latach liczba nadań była bardzo rozsądna i wynosiła od 2 do 16 nadań rocznie. Kolejne trzy lata to średnio 25 nadań rocznie. W 1789 i 1790 król uhonorował odpowiednio 36 i 38 osób. W roku uchwalenia konstytucji 3 maja już 77 osoby. Tyle samo w roku wojny polsko-rosyjskiej. Nie ulega wątpliwości, że Stanisław August traktował Order Orła Białego jako walutę, za którą kupował sobie poparcie.
Księstwo Warszawskie (1807-1815) – 12 nadań
Niewielka liczba i daty nadań wskazują na to, że Fryderyk August raczej o orderze zapomniał, niż go cenił. Po raz pierwszy Order Orła Białego nadano w roku ustanowienia Księstwa Warszawskiego. Pierwszym kawalerem był Józef Wybicki, osoba która niewątpliwie na to zasłużyła. Drugim był szef intendentury Wielkiej Armii Pierre Daru. Co ciekawe, jedyny kawaler Francuz z tego okresu. W 1809 roku miało miejsce kolejnych pięć nadań. Ostatnie nominacje pochodzą z 1812 roku kiedy księstwo faktycznie chyliło się już ku upadkowi. Ostatnim i drugim zagranicznym kawalerem był minister spraw zagranicznych dworu saskiego.
Królestwo Polskie (1815-1831) – 70 nadań
Listę kawalerów tego okresu otwiera Aleksander I przed Adamem Czartoryskim. Tego samego dnia order otrzymali także Jan Henryk Dąbrowski, Stanisław Mokronowski, Tadeusz Mostowski, Karol Sierakowski, Józef Wielhorski i Józef Zajączek. Bardzo się myli ten kto sądzi, że Aleksander, a później Mikołaj chciał podtrzymać prestiż orderu. Poza nielicznymi wyjątkami wszystkie kolejne nadania przeznaczone były dla osób związanych z dworem Romanowów lub zagranicznych dyplomatów. Jednym z ostatnich kawalerów był Iwan Paskiewicz.
II Rzeczpospolita (1921-1939) – 112 nadań
Średnia liczba nadań w tym okresie jest niewielka i wiążą się z nią dwie tendencje. W pierwszym roku order otrzymało 20 osób, w drugim 17, a w kolejnych już nie więcej jak 6. Wśród kawalerów dominowały koronowane głowy, prezydenci, zagraniczni dyplomaci i przedstawiciele władz wojskowych. Order Orła Białego w okresie międzywojennym otrzymało jedynie 24 Polaków. Nazwiska dominującej większości z nich to naturalni kandydaci do tego orderu. Niestety wśród nominacji dla obywateli Państwo obcych kryteria nie zawsze były wyśrubowane. Część nadań miała charakter czysto kurtuazyjny. Wydaje się także, że order otrzymali chyba wszyscy ambasadorzy Francji w Polsce.
Rząd Polski na uchodźstwie (1939-1990) – 16 nadań
Order Orła Białego otrzymały w tym okresie czołowe postaci Polskiej emigracji w Londynie oraz obywatele innych państw, szczególnie zasłużeni dla sprawy Polskiej. To ciekawe, że w okresie kiedy potencjalnie najłatwiej było rozdawać order, najbardziej go szanowano.
III Rzeczpospolita (1990-XI.2008) – 128 nadań
Nadania z okresu po 1990 roku w zasadzie należało by opisać z podziałem na poszczególnych prezydentów. Pewną nowością było 12 nadań pośmiertnych przyznanych przez Lecha Wałęsę w dniach 11 i 29 listopada 1995 roku. Pośmiertnych kawalerów mianował także Lech Kaczyński. Inną nowością było to, że kolejni prezydenci doceniali osoby zasłużone nie tylko politycznie, ale także dla kultury, sztuki i sportu. Order przestał być także sposobem kupowania sobie poparcia politycznego.
:: appendix ::
Nie byłem w stanie znaleźć informacji na temat liczby nadań i nazwisk kawalerów Orderu Orła Białego włączonego do Rosyjskiego systemu orderowego po powstaniu listopadowym. Świadczy to dość dobrze o niskim prestiżu tego orderu. Co więcej, order ten choć bardzo kosztowny ze względu na jego walory jubilerskie, jest powszechnie dostępny na współczesnych aukcjach. Może go mieć każdy odpowiednio zasobny, czyli niewiele się zmieniło od XIX wieku.