kolekcjonowanie

Na ostatniej aukcji WAG w dniu 13 lutego 2022 roku pod pozycją 208 oferowany był bardzo rzadki medal Gimnazjum Elbląskiego z 1595 roku. Medal wykonany był ręcznie, w sposób indywidualny. Z tego powodu ustalenie daty jego powstania i ocena oryginalności jest bardzo utrudniona. Autor opisu przygotowanego dla domu aukcyjnego nie miał jednak wątpliwości i najwyraźniej uznał obiekt za oryginalny, skoro nie zgłosił żadnych wątpliwości. Czy taka ocena jest prawidłowa?

Punktem wyjścia do udzielenia odpowiedzi na tak postawione pytanie powinien być wydany w Berlinie, w 1844 roku katalog Friedricha Augusta Vossberga pod tytułem “Münzgeschichte der Stadt Elbing“. Znajduje się w nim skrócony opis i rysunek medalu, takiego jak oferowany na aukcji. Trzeba sobie wobec tego zadać pytanie, czy jest to ten sam, czy taki sam medal. Szczegóły rysunku w katalogu różnią się nieco od tego co widać na oferowanym egzemplarzu. Można dopuścić, że było to pewne uproszczenie względem oryginału. Jeśli jednak przyjrzeć się obu wizerunkom, to paradoksalnie można odnieść wrażenie, że to medal jest uproszczeniem rysunku, a nie na odwrót. Co więcej, oba napisy różni jeszcze jeden szczegół. Jest nim brak litery D przed datą dzienną. Widoczna na rysunku Vossberga, znika w egzemplarzu oferowanym przez WAG. Uważam, że jest to różnica nakazująca sądzić, że Vossberg nie wykonał rysunku z tego egzemplarza. Podobne wrażenie odniósł zapewne autor opisu aukcyjnego który zaznaczył, że jest to najprawdopodobniej drugi znany egzemplarz.

Czy w takim razie możliwe jest, że powstały dwa ręcznie wykonane egzemplarze takiego medalu? Odpowiedź na tak postawione pytanie kryje się w mojej ocenie w treści samego medalu. M. Gizińska w artykule “Elbląskie szkolne medale nagrodowe od XVI do XXI wieku“, opublikowanym w Gdańskich Zeszytach Numizmatycznych (s. 41) tłumaczy napis rewersu jako: “Szkoła Elbląska … w akcji uwielbiania“. Kluczowym słowem, które brakuje w jej tłumaczeniu jest TRITAGONISTAE. Jest to pojęcie z zakresu teatru greckiego, oznaczające trzecią najważniejszą postać po protagoniście i deuteragoniście. Tak więc medal opisany przez Vossberga był zapewne nagrodą udzielaną dla ucznia Elbląskiego Gimnazjum, za najlepszą grę aktorską w roli tritagonisty. Takie rozumienie treści medalu popiera inny opisany przez Vossberga egzemplarz podobnego medalu z 1598 roku. Tym razem przeznaczony dla DEUTEROGONISTAE.

Ponieważ o samych medalach nie wiemy w zasadzie nic więcej ponad to, co przynosi nam katalog Vossberga, ja też zmuszony jestem operować domysłami, a nie twardymi faktami. Wydaje mi się jednak mało prawdopodobne aby w danym roku dwie osoby miały szansę zdobyć wyróżnienie za najlepszą rolę deuteragonisty, czy odpowiednio tritagonisty. Dlatego uważam, że najprawdopodobniej w danym roku nie było dwóch identycznych medali. Czym więc może być medal oferowany na aukcji WAG? Najprawdopodobniej to kopia (być może nawet dość dawna), wykonana na podstawie rysunku umieszczonego w katalogu Vossberga. Czy łatwo było to przegapić? Oczywiście. Sam nie zwróciłem uwagi na różnicę w napisie, dopóki nie zwrócił mi na nią uwagi kolega. Dopiero to było punktem wyjścia do dalszych poszukiwań. Tak więc każdego zachęcam do uważnego oglądania interesujących walorów. Może się bowiem okazać, że nie wszystko złoto co się świeci.

Ostatecznie wypada odnotować że medal oferowany na aukcji WAG został sprzedany za 1.100 euro + prowizja domu aukcyjnego. Wydaje się więc, że pewne zastrzeżenia co do tego obiektu musieli mieć także potencjalni kupujący.

Jak powszechnie wiadomo, siedziba Giełdy Papierów Wartościowych znajdowała się przez wiele lat w budynku dawnego Komitetu Centralnego PZPR, co sprowokowało powstanie żartu o tym, że świątynia komunizmu zmieniła się w świątynię kapitalizmu. Być może tym topem myślowym podążał grafik magazynu Stock Market, przygotowując okładkę wydania specjalnego, poświęconego trzydziestoleciu warszawskiej giełdy. Wykorzystany tam motyw graficzny do złudzenia przypomina projekt srebrnej monety wydanej z okazji XXX lecia PRL. Kontury mapy i wykorzystana czcionka z szeryfami nie pozwalają pozbyć się złudzenia, że to właśnie słynna moneta była źródłem inspiracji dla projektanta.

Kiedy wczoraj przeczytałem informację o opisanej niżej petycji, byłem przekonany, że jest to nieudany żart o podłożu politycznym. Uprzedzam o tym, żeby nikt nie miał wątpliwości czy sam piszę prawdę. W październiku 2020 roku, z okazji Miesiąca Afrykańskiej Historii w Wielkiej Brytanii, organizacja o nazwie The African Or Black Question zainicjowała petycję, której skutkiem miała być zmiana w wykonaniu Orderu św. Michała i św. Jerzego. Dlaczego taką zmianę uznano za konieczną? Ponieważ wyobrażenie św. Michała strącającego Lucyfera do piekła, skojarzyło się autorom petycji z uduszeniem Georga Floyda. Rzeczywiście Archanioł Michał stoi nad diabłem. Skąd jednak takie skojarzenie? Zdaniem autorów petycji wyobrażenie ma podłoże rasowe. Św. Michał jest dobry, więc biały. Natomiast diabeł jest zły, więc został przedstawiony jako czarnoskóry. Czy takie były faktyczne powody przedstawienia obu postaci w historii sztuki i na omawianym orderze? Oczywiście nie. Mówiąc w największym uproszczeniu diabeł to ciemność, a Bóg to jasność. Jakim kolorem przedstawić ciemność, jeśli nie ciemnym właśnie? To rozróżnienie jest szczególnie istotne w przypadku przedstawienia sceny strącenia Lucyfera do piekła. Wcześniej był on aniołem, którego imię wywodziło się od łacińskich słów lux (światło) i ferre (nieść). Nie było to jednak światło pochodzące od niego, lecz światło odbite od jej prawdziwego źródła, od Boga. Dlatego gdyby przedstawić go zgodnie z życzeniem petycji, całe wyobrażenie straciło by swój teologiczny sens.

Inna niepokojąca kwestia to fakt, że autorzy petycji uważali klasyczne w historii sztuki przedstawienie Archanioła Michała za mistyfikację. Będące w ich dyspozycji zdjęcie orderu uważali za nieautentyczne. Projekt petycji wnieśli dopiero po upewnieniu się, że order faktycznie tak wygląda. Oczywiście świadczy to o staranności, ale nie na tyle daleko idącej aby zbadać dlaczego właśnie tak przedstawiono tą scenę. Ostatecznie petycji brakowało niecałe sto głosów do wymaganego progu 1.500 podpisów. To jednak nadal dość dużo jak na pomysł, który z początku wydawał się żartem.

Przeglądając ofertę aukcyjną natrafiłem na intrygujący żeton związany z Polską, który najpewniej pochodzi jeszcze z XVIII wieku, a wedle mojej wiedzy nie był jeszcze omawiany w polskiej literaturze numizmatycznej. Chodzi o żeton Towarzystwa Konstytucyjnego z Sheffield. Powstało ono w 1780 roku z inicjatywy Johna Cartwrighta. Miało za cel krzywienie postępowych idei demokracji parlamentarnej. W szczególności opowiadało się za rozszerzeniem kręgu wyborców o niższe klasy społeczne. Według opisu na stronie British Museum żeton o którym mowa został wybity w 1792 roku, a więc w rok po uchwaleniu Konstytucji 3 maja. Na jego rewersie widoczna jest tarcza z flagą Wielkiej Brytanii oraz cztery sztandary, na których wypisano nazwy państw posiadających konstytucję. Wśród nich wymieniona jest także Polska. Żeton znany jest także w odbitce z odmiennym awersem, na którym widnieje data 1797 i informacja PAYABLE IN MIDDLESEX. Oznacza to jakąś formę pieniądza zastępczego. W przeciwieństwie do pierwotnego żetonu, bity był w srebrze.

Nagroda została udzielona dla braci Franciszka i Jarosława Čermáków z Hořovic, którzy byli właścicielami odlewni. Nagrodę otrzymali za popiersie Jerzego z Podebradów, które także stanowiło jedną z nagród na tej samej wystawie. Co ciekawe jakiś czas temu wspomniane popiersie było oferowane na jednek z aukcji w Czechach w dniu 7 grudnia 2019 roku. Tym samym możliwe było skompletowanie nagrody i pracy za którą była udzielona. Tym bardziej, że ta sama plakieta która oferowana jest dziś przez WCN w 2019 roku dostępna była w serwisie aukro.cz

Na 460 aukcji domu aukcyjnego Spink and Son, która odbyła się 16 stycznia 2022 roku w Nowym Jorku oferowano 58 monet i medali “oferowanych przez bezpośrednich spadkobierców kolekcji hrabiego Emeryka Hutten-Czapskiego“. Taki opis oczywiście przywodzi na myśl słynną kolekcję, będącą obecnie pod kuratelą Muzeum Narodowego w Krakowie. W tym przypadku zapewne chodzi jednak o spadkobierców Emeryka Augusta Hutten-Czapskiego, urodzonego w 1897 roku wnuka słynnego kolekcjonera o tym samym imieniu. Emeryk junior, podobnie jak dziadek gromadził numizmaty, choć oczywiście na zdecydowanie mniejszą skalę. Po jego śmierci na przestrzeni wielu lat kolekcja była sukcesywnie sprzedawana. To co znalazło się w ofercie Spink and Son wygląda na ostatnie jej pozostałości.

W grupie pięćdziesięciu dziewięciu monet i medali z całego świata (w tym dwudziestu dziewięciu związanych z Polską), oferowanych jako pozostałość wspomnianej kolekcji, aż pięć pozycji posiadało dziurę. Wiele monet było w naprawdę kiepskim stanie zachowania, a większość medali stanowiły późniejsze odlewy. To w moim przekonaniu świadczy o fakcie, że mamy do czynienia z zupełnymi resztkami tej kolekcji. Z drugiej strony, aż trzydzieści dziewięć z oferowanych monet i medali to egzemplarze wybite w złocie. W tej liczbie dwanaście pozycji związanych jest z Polską. Dzisiaj taki zbiór stanowił by powód do satysfakcji. Pokazuje to jak dalece ograniczyła się podaż pamiątek historycznych.

Przeglądając ofertę eBay zauważyłem aukcję osobliwej pamiątki. Zgodnie z opisem miał to być pierścień Orderu Wojennego Virtuti Militari z okresu drugiej wojny światowej. Oczywiście każdy kto ma minimalne pojęcie o polskich orderach i odznaczeniach wie doskonale, że widoczny obiekt nie nawiązuj wyglądem do najwyższego polskiego wyróżnienia wojskowego, tylko do medalu “Zasłużony na polu chwały”. Pierścień został wykonany przez dolutowanie do obrączki miniatury wspomnianego medalu, po wcześniejszym pozbawieniu jej mocowania wstążki. Potwierdza to zdjęcie odwrotnej strony pierścienia, na którym widać rewers miniatury. Bardzo wątpliwa jest podana przez sprzedającego informacja, że całość wykonana jest ze srebra. Nie świadczy o tym ani wiedza na temat miniatur tego pospolitego medalu, ani nawet załączone do aukcji zdjęcia. Nie przekonuje wreszcie kategoryczne twierdzenie, że jest to obiekt z okresu drugiej wojny światowej.

Jednak życie nie znosi próżni i medal pojawił się w ofercie czeskiego domu aukcyjnego AUREA Numismatika na 102 aukcji w dniu 4 grudnia 2021 roku, pod pozycją 524. Medal ponownie został opisany jako pierwotne wykonanie (původní ražba). Jeszcze 18 listopada 2021 roku napisałem do domu aukcyjnego e-mail z wiadomością, że nie jest to pierwotne wykonanie. Podałem informację, że został sprzedany kilka lat temu u Kunkera jako późniejsze wykonanie za 4.000 euro. Napisałem też o późniejszej sprzedaży w innym domu aukcyjnym i odrzuceniu przed polski dom aukcyjny. Nie dość, że nie otrzymałem żadnej odpowiedzi, to medal został ostatecznie sprzedany bez uwag za 750.00 koron czeskich, co stanowi równowartość ok. 140.000 złotych. Do tego należy doliczyć opłatę aukcyjną. Cierpliwie czekam co nabywca zrobi z tym gorącym kartoflem, kiedy już dowie się co kupił. Jeśli trafił do zagranicznej kolekcji, to może się okazać, że długo nie dowie się o tym w jakich okolicznościach nabył obiekt. Jeśli kolejny raz podjęta będzie próba sprzedaży w Polsce być może kolejny raz dojdzie do zwrotu.

Jaki mógł być cel takiego usunięcia napisu? Trudno to dzisiaj stwierdzić. Być może miało to być pole przygotowane pod pamiątkową dedykację. Może ktoś z czytelników będzie miał jakiś pomysł. W każdym wypadku uważam, że takie drobiazgi należy pozostawiać w zbiorze, ponieważ stanowią ciekawe świadectwo epoki. Zazwyczaj kosztują niewiele (ten egzemplarz miał cenę wywoławczą na poziomie 5 zł.) a być może kiedyś dadzą satysfakcję rozwiązania zagadki wytartego tła.

Naprawdę trudno o lepsze wytłumaczenie na czym polega hasło: historia ukryta w przedmiotach.

Ponieważ moja uwaga przez ostatnie kilka miesięcy skupiona była na medalu Virtuti Militari, pewnie jeszcze przez chwilę wpisy na stronie mogą pozostawać w kręgu tego ciekawego tematu. We wrześniu zeszłego roku jeden z domów aukcyjnych w Niemczech oferował srebrny medal Virtuti Militari. Wedle opisu miał to być rzadki przykład oryginału wykonanego między 15 czerwca, a 30 sierpnia 1792 roku. Dom aukcyjny identyfikował to na podstawie książki Wojciecha Steli. Zgodnie z podanym tam przykładem – notabene za książką G. Krogulca, Uwagi o Orderze Wojskowym Virtuti Militari z 1987 roku – identyfikacji dokonano na podstawie detali korony. Wojciech Stela pokazuje zdjęcie oryginału z zaznaczeniem, że jabłko królewskie jest widoczne w całości. Następnie pokazuje zdjęcie wykonane z późniejszego stempla, na którym jabłko królewskie jest częściowo zasłonięte przez naniesioną kropkę. Czy taka identyfikacja jest prawidłowa? Gdyby brać pod uwagę tylko ten element, to tak. Jeśli spojrzeć na cały medal, to wyraźnie widać szereg różnic między medalem oferowanym, a medalem oryginalnym. Rzeczoznawców domu aukcyjnego zgubił pośpiech. W konsekwencji późniejsze, najprawdopodobniej już XIX wieczne wykonanie, zostało po uwzględnieniu opłat aukcyjnych sprzedane za cenę 10.500 euro. W moim przekonaniu właściwa cena tego egzemplarza powinna oscylować raczej w granicach 500 euro.