odznaki i oznaki

W związku ze zbiorem oznak urzędniczych oferowanym na aukcji Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka nagrałem filmik, który pobieżnie omawia genezę tego typu pamiątek. Ze względu na ich zakres, główny akcent położony został na oznaki stosowane w guberniach leżących na terenach dawnego Królestwa Polskiego. Zapraszam do obejrzenia.

• 

Na ostatniej aukcji domu aukcyjnego Macho & Chlapovič oferowany był pod pozycją 3175 znaczek okolicznościowy 21 zjazdu prawników niemieckich. Przedmiot który co prawda nie wchodzi w zakres moich zainteresowań, ale gdyby je naciągnąć, od biedy mógł bym go jednak włączyć do zbioru. Tym bardziej, że cena wywoławcza wynosiła zaledwie 20 euro. To zawsze skłania do bardziej liberalnego podejścia. Co prawda interesują mnie pamiątki związane z wymiarem sprawiedliwości z terenów wchodzących obecnie w granice Polski. Nie mniej jednak był to zlot prawników niemieckich. Równolegle w XIX wieku odbywały się zjazdy prawników polskich. Tak więc całe przedsięwzięcie odbiegało jednak od tego, co chciał bym dokumentować swoją kolekcją. Dlatego postanowiłem potraktować swoją stronę jak notatnik do zapamiętania tego znaczka. Wykonała go firma “Abzeichenfabrik GG Lindner” w Monachium, co w dosyć ciekawy sposób zostało udokumentowane blaszką przyczepioną na rewersie. Na niej tłoczona była sygnatura producenta. Znaczek mocowany był na pionową agrafę. Jego wymiary wynosiły 43,3 mm wysokości na 29,9mm szerokości. Waga wynosiła 12,7 grama. Czego dotyczył zjazd i jakie tematy był na nim poruszane? Tym razem nie chciało mi się szukać. Najwyraźniej rzeczywiście nie było sensu naginać swoich zasad. Może ktoś z czytelników zada sobie trud i poda w komentarzu jakieś szersze informacje o samym zjeździe.

Ponieważ post na temat odznak Dywizjonu Huzarów Śmierci jest jednym z częściej odwiedzanych na mojej stronie, poczułem się w obowiązku poinformować o kolejnym egzemplarzu, który oferowany był na wczorajszej aukcji Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka. Przy okazji pozwolę sobie na kilka słów komentarza na temat oferowanej odznaki. Po pierwsze należy wskazać, że jest ona tożsama pod względem wykonania z odznaką oferowaną przez Antykwariat Numizmatyczny Michała Niemczyka oraz odznaką po Stefanie Meyerze ps. “Larissa”. Skoro kreślę już podobieństwa to wypada zwrócić uwagę, że zarówno odznaka po S. Meyerze jak i odznaka z GNDM mają przetarcia srebrzenia na czaszce w tych samych miejscach. Wyraźnie wskazuje to, które miejsce były bardziej wyeksponowane na ocieranie się lub gorzej pokryte w procesie srebrzenia. Nie jest to jednak ten sam egzemplarz, co można z łatwością stwierdzić po lewym ramieniu krzyża, będącego podstawą odznaki. Widać na nim wyraźną nadlewkę białej emalii, wychodzącą poza przeznaczoną dla niej przestrzeń. To dobra wiadomość, świadcząca o pojawieniu się nowego egzemplarza odznaki na rynku kolekcjonerskim.

Oczywiście ciekawiło mnie jak pojawienie się takiego “nowego” egzemplarza wpłynie na osiągniętą przez niego na aukcji cenę. Szczególnie, że osób skłonnych płacić 8.000 – 12.000 zł. za odznakę nie ma w Polsce znów aż tak wiele. Trzeba przyznać, że oddział miał bardzo efektowną nazwę i był formacją kawaleryjską, ale jego sukcesy były delikatnie rzecz ujmując ograniczone. Odznaka zaprojektowana jest efektownie i musi działać na wyobraźnię, ale wykonanie już nie zachwyca. Wyraźnie widać, że środki zgromadzone przez nakładcę były niewielkie. Gustaw Sosnowski może nie należał go warszawskiej czołówki grawerów, ale z całą pewnością umiał wykonać odznaki o wiele lepsze niż ta. Nie było więc oczywiste ile osób zainteresuje się taką odznaką. Szczególnie, że rynek jest obecnie dość płytki i wszyscy zainteresowani i skłonni wydać większe pieniądze, już taką odznakę mają. Być może z tych powodów aukcja rozpoczęła się od złotówki. Przynajmniej tak mi się wydawało. Przygotowując ten post z ponad miesięcznym wyprzedzeniem obstawiłem, że aukcja zakończy się na poziomie 6.000 – 8.000 zł. + prowizja domu aukcyjnego. Poza wymienionymi wyżej argumentami brałem jeszcze pod uwagę czarną materiałową podkładkę, która dołączona jest do odznaki i wygląda na oryginalną z epoki. Jest to sympatyczny dodatek, który zawsze może skłonić do podniesienia ręki o jedno przebicie więcej niż się wcześniej planowało. Poza tym podkładka zachowała w doskonałym stanie srebrzenie na rewersie odznaki. Dodajmy, że dzięki dobremu zdjęciu zrobionemu pod kątem, dom aukcyjny pokazał pięknie wypukłość całej kompozycji. To także mogło w minimalnym stopniu wpłynąć na lepszą cenę. Z drugiej strony uważałem, że na ten moment odznaka nie ma potencjału. Okazało się jednak, że już na kilka dni przed aukcją było trzech licytujących, a najwyższa oferowana kwota przebiła moje szacunki i wynosiła 9.000 zł. Trzeba było się pogodzić z błędnością moich założeń. Na dwa dni przed aukcją ci sami licytujący podbili cenę już do 13.000 zł., by ostatecznie w dniu aukcji zakończyć ją kwotą 20.000 zł. + prowizja domu aukcyjnego, czyli łącznie 23.000 zł. To bardzo wysoka kwota jak na przedwojenną odznakę pamiątkową. W moim odczuciu, być może tak samo błędnym jak wcześniejsze dywagacje dotyczące ceny, przynajmniej dwie osoby poniosły emocje. Świadczy o tym fakt, że aukcja rozegrała się między trzeba, a być może faktycznie tylko dwoma licytującymi. Cena sprzedaży wyraźnie odstaje od poprzednich wyników i oparła się na psychologicznej granicy, jaką bez wątpienia jest okrągła kwota 20.000 zł. Pozostaje tylko pogratulować sprzedającemu. Kupującemu także, skoro tak bardzo mu zależało.

Inspiracją do tego wpisu stała się kolejna tygodniowa aukcja Warszawskiego Centrum Numizmatycznego, czyli wydarzenie zdecydowanie mniej spektakularne niż opisana tydzień temu aukcja Michała Niemczyka. Przedmiotem wpisu będzie oferowana na niej odznaka, wykonana w zakładzie F. Szczepańskiego w Łodzi. Za pomocą skromnych środków udało mu się osiągnąć całkiem przyjemny efekt estetyczny. Choć odznaka tłoczona jest w jednym kawałku metalu, to widoczna w centrum rzymska cyfra X została pokryta szklistą emalią. Łącznie z biało-czerwoną wstążeczką umieszczoną między odznaką i nakrętką można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z o wiele bardziej złożoną konstrukcją. Moje uznanie budzi także fakt, że całość udało się skomponować na stosunkowo niewielkiej powierzchni jeśli przyjąć, że odznaka ma zaledwie 22 milimetry.

Odznaka została opisana jako pochodząca z X Zjazdu Niższych Funkcjonariuszy Państwowych w Łodzi. Przypuszczalnie tak rozszyfrowano skrót Z.N.F.P. Ponieważ nic nie wiedziałem o niższych funkcjonariuszach państwowych, postanowiłem poświęcić im kilka chwil w Google. Okazało się, że ustawa z dnia 17 lutego 1922 roku o państwowej służbie cywilnej wprowadziła rozróżnienie osób zatrudnionych w służbie cywilnej na urzędników państwowych i niższych funkcjonariuszy państwowych. Choć ustawa nie wprowadzała abstrakcyjnej granicy między jedną a drugą kategorią, w pewnym uproszczeniu można określić urzędników jako pracowników wyższej kategorii, a funkcjonariuszy jako pracowników niższej kategorii. Każde z nich miało swój związek zawodowy. W tym przypadku interesował będzie nas Związek Niższych Funkcjonariuszy Państwowych. Tak też w moim przekonaniu należy odczytać skrót widoczny na zwieńczeniu odznaki. Powstaje oczywiście pytanie jak to możliwe, że związek powstał w 1921 roku, podczas kiedy omawiana ustawa została wydana dopiero w lutym roku następnego. Sięgnąłem więc do wcześniejszych przepisów regulujących służbę cywilną. Były to Tymczasowe Przepisy Służbowe dla Urzędników Państwowych z 11 czerwca 1918 roku. Nie wspominały one o innej kategorii jak urzędnik państwowy. Jedynie dołączona do nich tabela płac urzędników państwowych wspomina o tym, że ustanowione w niej warunki wynagrodzenia nie dotyczą praktykantów, aplikantów, pomocniczego personelu kancelaryjnego i technicznego “tudzież służby niższej“. Nie można więc wykluczyć, że jakiś akt rangi podustawowej wprowadzał kategorię niższych funkcjonariuszy wcześniej niż ustawa 1922 roku.

Dlaczego uważam, że jest to odznaka rocznicowa, a nie zjazdowa? Po pierwsze ze względu na daty 1921-1931 w połączeniu z rzymską cyfrą X, które jednoznacznie sugerują dziesiątą rocznicę. Po drugie dlatego, że w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego znajduje się relacja fotograficzna z IX zjazdu Związku Niższych Funkcjonariuszy Państwowych. Miał on miejsce w 1934 roku w Warszawie. Jedno z takich zdjęć umieściłem po lewej stronie. W innym źródle znalazłem informację, że pierwszy taki zjazd miał miejsce 1927 roku. Jest więc niemożliwe aby X zjazd miał miejsce w 1931 roku w Łodzi. Nie jest też nieprawdopodobne aby oddział Łódzki związku wykonał sobie odznakę na dziesięciolecie. W szczytowym momencie związek miał w całym kraju 5.000 członków. Można więc przyjąć, że liczebność łódzkiego oddziału była na tyle duża, że pozwalała na zamówienie rocznicowej odznaki.

Dawno, dawno temu, za siedmioma górami, za siedmioma lasami, a dokładnie w lutym 2012 roku pojawiła się na 49. aukcji w Warszawskim Centrum Numizmatycznym oznaka adwokata. Egzemplarz ten widać na porównaniu po lewej stronie. Nie jest to wydarzenie szczególne, ponieważ oznaki te pojawiają się na aukcjach dość regularnie. Jeśli nie patrzeć na stan zachowania i nie przejmować się brakiem rozety, czy szarfy to myślę, że można ją pozyskać do kolekcji w ciągu kilku miesięcy. To co było nietypowe dla tej oferty to opis. Według WCN miała to być “odznaka sądownicza” z okresu Królestwa Polskiego. Zwróciłem się mailowo do WCN z informacją, że ich opis jest błędny i odznaka pochodzi z okresu międzywojennego. Pomimo wymiany korespondencji pracownik domu upierał się przy swoim opisie, który zresztą do dnia dzisiejszego widnieje na ich stronie. Trudno, w sumie to nie jest moja sprawa.

Do dzisiaj wydawało mi się, że zapomniałem o tamtej aukcji. Jednak jak co tydzień zajrzałem na stronę WCN, żeby sprawdzić aktualną ofertę na aukcji internetowej. Trzeba przyznać, że jest to chyba jedyny dom aukcyjny w Polsce który potrafi utrzymać tak przyzwoity i równy poziom oferty na aukcjach organizowanych w każdym tygodniu. Zauważyłem na niej oznakę adwokata, która miała nieścisły opis. Jego początek brzmiał dosłownie:

Polska – I wojna światowa 1914-1918, odznaka adwokacka, noszona w latach 1924 – 1929 jako element stroju adwokatów

Powstaje oczywiste pytanie, czy opis dotyczy oznaki noszonej w latach 1914-1918, czy też w latach 1924-1929? Te wątpliwości przypomniały mi o zapomnianym wcześniej opisie sprzed wielu lat. Dość szybko go odszukałem i ku swojemu zaskoczeniu zauważyłem, że najprawdopodobniej chodzi o dokładnie ten sam egzemplarz oznaki. Moje przypuszczenie wynikało z tego, że na rewersie odznaki widoczna była wykonana ręcznie litera S. Jest to oznaczenie jednostkowe, nie występujące na innych oznakach tego typu. Tak mi się przynajmniej wydawało. Różnicę w detalach rewersu przypisałem temu, że odznaka musiała być wyczyszczona i być może uszkodzona w trakcie amatorskiego reperowania. Jednak to właśnie ta z pozoru indywidualna litera S zasiała we mnie ziarno wątpliwości, czy rzeczywiście mamy do czynienia z tą samą, czy tylko taką samą oznaką.

Kiedy zacząłem je bliżej porównywać zauważyłem, że najprawdopodobniej to nie jest ta sama oznaka i literę odtworzono za pomocą rylca na dwóch oznakach z bardzo dużym podobieństwem. Niestety im więcej patrzę na to porównanie, tym bardziej tracę pewność czy mamy do czynienia z dwoma różnymi literami, czy też zdjęcia różni tylko kąt nachylenia i fakt oczyszczenia powierzchni rewersu. Percepcję zaburza także brzydki ślad lakieru zakrywający część litery na oznace widocznej po prawej stronie. Z tych powodów nie potrafię sobie wyrobić jednoznacznego zdania.

Przypomniało mi się jednak, że taka oznaka z literą S pojawiła się już kiedyś na allegro. Jak się okazało po sięgnięciu do notatek, oferował ją Skup Monet Wszystkich z Domu Handlowego Feniks we Wrocławiu w czerwcu 2015 roku. Aukcja zakończyła się sprzedażą oznaki w cenie 620 zł. Jednak wtedy nie była jeszcze upiększona czerwonym lakierem o niepasującym odcieniu. Dodajmy, że lakier ten został nałożony w tak nieprofesjonalny sposób, że jego ślady zachodzą nie tylko na orła, ale widoczne są nawet na rewersie oznaki. Ktokolwiek próbował ukryć mankamenty lakieru widocznego w tle, pogorszył tylko sytuację. Co ciekawe, reperacji poddano także białą emalię widoczną na szarfie z napisem. Jak widać z załączonego zdjęcia efekt jest wcale nie lepszy. Na górnym zdjęciu widać odznakę w stanie z 2015 roku, a na dolnym w obecnym stanie. Ubytki były uzupełniane z takim rozmachem, że nieudany artysta zamalował zagięcia szarf. Całość sprawia bardzo mizerne wrażenie, a w mojej ocenie oznaka została kompletnie zniszczona. Jeśli to ten sam egzemplarz, który oferowało WCN w 2012 roku, to pozbawiono go także rozety, która stanowiła ciekawe uzupełnienie.

 

W trakcie wczorajszej tygodniowej aukcji Warszawskiego Centrum Numizmatycznego zakończyła się licytacja żetonu, który nie posiadał szerszego opisu. Już samo to stanowiło dostateczny powód do podjęcia się próby rozszyfrowania skrótu ·O·K·S·Ż·, umieszczonego w centralnym punkcie żetonu. Moją uwagę zwrócił także projekt, który jest charakterystyczny dla odznak Czechosłowackich. W szczególności moją uwagę zwróciły liście. Każdy kto miał do czynienia z odznakami Czechosłowackimi doskonale wie, że żeton projektował ktoś związany z tym krajem. Nie można też zapominać o widocznych na żetonie barwach. Jeśli pominąć zielone liście, to zostanie nam biała, niebieska i czerwona; czyli barwy Czechosłowacji. Tak więc tu nie mogło być szczególnego zaskoczenia. Rzeczywiście na rewersie widnieje sygnatura KARNET KYSELY PRAHA. Z drugiej strony słowo JUBILEUSZ bez cienia wątpliwości mogło pochodzić tylko z języka polskiego, a więc wykluczone jest aby była to odznaka Słowacka lub Czeska.

Dzięki wszechwiedzącemu wujkowi Google szybko udało mi się ustalić, że chodzi o Oddział Kolarzy Sokoła Żywieckiego. Jedyna pewna informacja jaką udało mi się w internecie zdobyć na temat tego oddziału to fakt, że wydał on w 1910 roku jednodniówkę z okazji zorganizowanych przez siebie wyścigów. Z treści żetonu wiemy, że oddział musiał przetrwać znacznie dłużej, skoro w 1921 roku świętował swoje 25-lecie. Żeton znalazł swojego nabywcę, co pozwala mieć nadzieję, że ktoś przyjrzy się bliżej historii tego niewielkiego klubu sportowego.

Pozostaje jeszcze pytanie, dlaczego odznakę wykonano w Pradze, a nie w jakimś zakładzie grawerskim na terenie Polski. Nawet jeśli kolarze z Żywca uznali, że mają za daleko do Warszawy, to przecież w Krakowie też było przynajmniej kilku grawerów, którzy poradzili by sobie z wykonaniem takiego żetonu. W moim przekonaniu odpowiedzi należy szukać w tradycjach sokolich na terenach Czechosłowacji, które były znacznie silniejsze niż w Polsce. Dodatkowo liczba odznak, oznak, żetonów i innych podobnych pamiątek sokolich w Czechosłowacji była nieporównywalnie większa niż w Polsce. Dlatego Oddział Kolaży Sokoła Żywieckiego mógł otrzymać rekomendację od zaprzyjaźnionych sokołów Czechosłowackich. Być może zakład Karnet Kysely oparł się na wzorze jakiejś innej odznaki sokolej, którą wykonywał wcześniej. W ten sposób mógłby zaoszczędzić na wykonaniu matrycy i stać się zwyczajnie bardziej konkurencyjny wobec grawerów z terenu Rzeczpospolitej. Było by to pragmatyczne i proste wytłumaczenie powodu dla którego zdecydowano się na usługi Praskich grawerów.

Przygotowując ten wpis miałem problem z ustaleniem jaki powinien być jego tytuł. To co widać na sąsiednim zdjęciu jest destruktem oznaki, na bazie którego ktoś stworzył fantazyjną odznakę. W zasadzie to nawet nie wiadomo czy odznakę, skoro czegoś takiego nigdy nie było. W każdym razie na przygotowywanej przez Gabinet Numizmatyczny Damiana Marciniaka 5. aukcji miało się pojawić jako “odznaka Sądy Rzeczypospolitej Polskiej“. Dlatego pozwoliłem sobie zapożyczyć ten tytuł i opatrzyć go znakiem zapytania, żeby zaznaczyć swoje wątpliwości. Wstępnie przygotowany opis nie precyzował z czym mamy do czynienia tylko uściślał, że “Wstążka [jest] oryginalna, zamocowana jednak najpewniej do późniejszego kółka, z przebarwieniami i śladami użytkowania“. Do tego podane zostały jeszcze wymiary 32,4 x 42,4 mm bez wstążki i stop w jakim wykonano zasadniczy element. Czyli mniej więcej tyle ile można o tym przedmiocie powiedzieć na wyczucie, jeśli nie wie się co to właściwie jest. Zabrakło chyba tylko informacji na temat dziurki i odkształceniu po pinezce. Spróbujmy się zabrać za temat od samego początku i opisać co tu się wydarzyło i a jaka była reakcja domu aukcyjnego na wiadomość o kłopotach z opisem.

Zacznijmy od zasadniczego elementu rzekomej odznaki. Jest to ogniwo z łańcucha, który był oznaką komorników. Łańcuchy te były wykonywane przez zakład grawerski Stanisława Lipczyńskiego w Warszawie i swoim wyglądem nawiązywały do oznak sędziów, prokuratorów, sekretarzy i woźnych sądowych. Ten spójny system oznaczania funkcji w wymiarze sprawiedliwości miał swój sens. Łańcuch złożony był naprzemiennie z ogniw o dwóch zupełnie różnych rysunkach. Pierwsze przedstawiało kartusz z orłem w koronie, umieszczonym w centralnej części. Drugie wyglądało tak jak to oferowane na aukcji Damiana Marciniaka. Ogniwa były ze sobą łączone za pomocą dwóch łańcuszków złożonych z trzech koluszek każdy. Zdarza się, że ta misterna praca jest współcześnie dzielona przez dzikusów liczących na większy zysk ze sprzedaży każdego ogniwa osobno. Pozwalam sobie tak napisać, ponieważ jestem osobiście przekonany, że do GNDM ogniwo trafiło już w takim mizernym stanie. Chciał bym jednak tym wpisem uświadomić wszystkim, że w przeciwieństwie do kompletnego łańcucha, tak wyrwane z całości ogniwo jest nic nie wartym destruktem. Jestem wręcz przekonany, że gdyby Damian Marciniak zdawał sobie sprawę z czym ma do czynienia, to zapewne nie przyjął by tego obiektu do sprzedaży na aukcji.

Wróćmy jednak do samego obiektu. Jeśli przyjrzeć się jego dolnej części, to łatwo można zauważyć ślad po spiłowanym oczku do którego mocowane były opisane wyżej koluszka. Żeby uwiarygodnić obiekt, oszust dodał do niego rzeczywiście starą wstążkę. Na ten prosty trik dał się nabrać autor opisu na stronie Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka. Jego czujność powinno wzbudzić, jak słusznie zauważył, późniejsze kółko. Prawdę mówiąc jestem dość zaskoczony łatwowiernością tego domu aukcyjnego, który jawił mi się jako profesjonalny i doskonale rozwijający. Mistyfikacja jest na tyle łatwa do rozpoznania, że powinni sobie z nią bez trudu poradzić. Być może w pośpiechu przygotować ktoś się za bardzo pośpieszył. Ważne jest to, że po otrzymaniu powyższych informacji dom aukcyjny zareagował. Zostałem zapewniony, że obiekt zostanie wycofany z aukcji stacjonarnej i sprzedany na allegro. Najwyraźniej ocenili, że jest to mniej “szlachetny” kanał dystrybucji.

Jedną z ciekawszych i bardziej symbolicznych odznak pamiątkowych z okresu poprzedzającego wybuch drugiej Wojny Światowej jest tak zwany “Parasol”. Odznaka zyskała takie określenie ze względu na charakterystyczny kształt ośmioramiennej gwiazdy umieszczonej w jej centralnym punkcie. Wygląda on jak otwarty parasol postrzegany z lotu ptaka. Inna brzmiąca oficjalnie nazwa to znaczek oficerski Związków Strzeleckich. Nazwa ta ewoluowała w późniejszym okresie ze znaczka do bardziej poważnie brzmiącego znaku. Wydaje się, że ustalenie listy osób uprawnionych do jego noszenia powinno być proste, właśnie ze względu na znaczenie jakie posiadał sam znak. Był swego rodzaju symbolem legionowego szlachectwa, a przynajmniej musiał być niewątpliwym powodem do dumy.

Dlatego zaskoczyło mnie, że tak trudno dziś jednoznacznie określić listę osób odznaczonych „Parasolem”. Wacław Lipiński podaje za nieoznaczonymi dokumentami Archiwum Wojskowego Biura Historycznego 66 nazwisk. Według jego relacji list składa się z nazwisk osób, które Józef Piłsudski miał wyróżnić znakiem jako Komendant Główny Polskich Drużyn Strzeleckich.

Barzykowski Zbigniew
Biernacki Stefan
Biernacki Wacław
Biłyk Alfred
Brzezina Ottokar
Burhardt Stanisław
Dunin Roman
Endel Leopold
Fabrycy Kazimierz
Fleszar Albin
Furgalski Tadeusz
Gąsiorowski Janusz
Głuchowski Janusz
Górski Jan
Grudziński Franciszek
Iwanicki Jan
Januszajtis Marjan
Jarnuszkiewicz Czesław
Jaworowski Rajmund
Karwacki Zygmunt
Kasprzycki Tadeusz
Kelm-Koperczyński Juljan
Kędzierski Władysław
Koc Adam
Kossakowski Tadeusz
Krynicki Stanisław
Kuczyński Zygmunt
Kukiel Marjan
Kunc Bogusław
Łuczyński Aleksander
Łukoski-Orlik
Machajski Mieczysław
Machowicz Stanisław
Monasterski Tadeusz
Nehring Aleksy
Neugebauer Mieczysław
Ołdakowski Jerzy
Ostrowski Antoni
Piątek-Herwin Kazimierz
Piskor Tadeusz
Prażmowski-Belina Władysław
Protasewicz Leon
Prystor Aleksander
Przyjałkowski Zdzisław
Raczyński Włodzimierz
Rybka Józef
Rydz-Śmigły Edward
Skwarczyński Stanisław
Sladki Jerzy
Słoniowski Modest
Sosabowski Stanisław
Sosnkowski Kazimierz
Stachiewicz Juljan
Stokowski Stefan
Tarczyński Tadeusz
Tessaro Stanisław
Tokarzewski Michał
Tomaszewski Aleksander
Trojanowski Mieczysław
Warski Ryszard
Wieczorkiewicz Wacław
Wilczyński Józef
Wilk Władysław
Zamorski Kordjan
Zwierzyński Stanisław
Żuliński Tadeusz

Panteon Polski nr 46/47 z 1928 roku podaje, że znak otrzymało 60 osób. W tym 34 wywodziły się ze Związku Strzeleckiego, a 26 z Drużyn Strzeleckich. Jednocześnie cytuje rozkaz oficerski z 25 lipca 1916 roku, w którym przedstawione są nazwiska osób odznaczonych w ramach Drużyn Strzeleckich. Pokrywają się one w większości z listą W. Lipińskiego, uzupełniając ją o nazwisko Mieczysława Hachajskiego oraz Michała Żymierskiego. Pominięcie tego drugiego można tłumaczyć jego degradacją.

Z całą jednak pewnością, nawet po uzupełnieniu lista ta nie jest pełna. Dowodzi temu zachowany materiał ikonograficzny. Znak widoczny jest na przedwojennych zdjęciach oficerów nie wymienionych na powyższej liście. Jego znaczenie i rozpoznawalność były na tyle duże, że jego nadużywanie było by łatwo zauważone. Poza tym trzeba pamiętać, że znam miał przysługiwać osobom, które uzyskały stopień oficerski na kursach Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich. Jeśli prześledzimy listę absolwentów kursu wyższego szkoły ZWC zauważymy przynajmniej piętnaście nazwisk, których brak na liście W. Lipińskiego.

Bałaban Romuald
Dłużniakiewicz Janusz
Dobaczewski Eugenjusz
Grot Leon
Gruegel Bolesław
Grzybowski
Jarząbkiewicz Leon
Krotke Gustaw
Lelek Stefan
Możdżeń Kazimierz
Paszkowski Henryk
Sikorski Władysław
Skwarczyński Adam
Sulkiewicz Michał
Wiśniewski Józef

Przedstawiona lista była by zapewne dłuższa gdyby udało się rozszyfrować pseułdonimy 12 absolwentów, których prawdziwej tożsamości nie udało mi się ustalić. Nie udało mi się także dotrzeć do listy absolwentów pozostałych kursów wyższych. Można przyjąć, że one także uzupełniały by listę uprawnionych do otrzymania znaku.

Na podstawie zachowanych zdjęć stwierdzić można, że znak nosił także płk Henryk Bagiński. Był on instruktorem szkoły podchorążych Polskich Drużyn Strzeleckich, a później komendantem okręgu lwowskiego PDS. Jego prawo do noszenia znaku raczej nie było kwestionowane, skoro nosił go przy mundurze przez cały okres służby w okresie międzywojennym oraz w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. W konsekwencji można postawić hipotezę, że znak przysługiwał także innym instruktorom szkoły podchorążych PDS. Patrząc na ten krąg (przypuszczalnie) uprawnionych, należy zwrócić uwagę, że Janusz Gąsiorowski, Marjan Januszajtis, oraz Mieczysław Naugebauer znajdują się na liście W. Lipińskiego. Pozostałe nazwiska poza Henrykiem Bagińskim ustalone na podstawie tego klucza to Bolesław Biskupski i Kazimierz Kreiter. Gdyby jednak przyjąć, że Henryk Bagiński otrzymał znak ze względu na to, że był komendantem okręgu lwowskiego PDS, to obok niego otrzymał by go jeszcze Juliusz Ulrych. W takim wypadku znak niekoniecznie przysługiwał by Biskupskiemu i Kreiter.

W swojej pracy doktorskiej A. Wojtaszek podaje biogram gen. Mieczysława Dąbkowskiego informując w nim, że był on odznaczony „odznaką oficerską >>parasol<<”. Informacji tej zdają się nie potwierdzać zachowany materiał ikonograficzny. Nie udało mi się bowiem dotrzeć do zdjęć gen. Dąbkowskiego ze znakiem przypiętym do munduru. Należy jednak zaznaczyć, że były to zdjęcia z okresu drugiej połowy lat dwudziestych i późniejsze, kiedy noszenie znaku nie było tak popularne. Należy też zaznaczyć, że informacje o przyznaniu znaku „Parasola” są w pracy A. Wojtaszka dość wyrywkowe. Z pośród prezentowanych tam sylwetek jako oznaczonych znakiem podaje on jedynie gen. Dąbkowskiego, Kukiela i Tokarzewskiego. Przyjmując, że gen. Dąbkowski znak otrzymał, jak podaje to A. Wojtaszek, należy zastanowić się nad podstawą takiego oznaczenia. Gen. Dąbkowski był wykładowcą na kursach ZWC. W tym na pierwszym kursie niższym organizowanym u zarania działalności tej organizacji. Z pośród grona wykładowców tego kursu na liście W. Lipińskiego nie figurują:

Dąbkowski Mieczysław
Gorzechowski Jan
Możdżen Kazimierz
Piłsudski Józef
Sikorski Władysław

W grupie ostatnich pięciu nazwisk z pewnością znak posiadał Józef Piłsudski. Trudno powiedzieć z jakich względów nie figuruje on na liście W. Lipińskiego. W końcu wiedza o tym, że komendant był wyróżniony znakiem była powszechna. Nie umieszczenie jego nazwiska na liście publikowanej przed wojną mogło być potraktowane wręcz jako nietakt. Wojciech Moś podaje w swojej publikacji na temat odznak pamiątkowych szkół wojskowych, że znak otrzymało w 1915 roku z rąk Józefa Piłsudskiego 73 oficerów. Nie podaje jednak nazwisk tych oficerów. Nie wiadomo też, czy była to ostateczna i pełna lista odznaczonych.

Ten wpis można by zacząć od żartobliwego stwierdzenia, że są odznaki i Odznaki. Ten rozdźwięk między jakością poszczególnych wykonań widać szczególnie na przykładzie odznak z okresu Rosji carskiej. Duża część z nich była wykonana w sposób bardzo tani i często po prostu technologicznie prymitywny. Było to podyktowane szaloną lekkością z jaką nadawano odznaki w tamtym czasie w Rosji. Z drugiej strony spotkać można wyjątkowe okazy, które stanowią przykład wyszukanej pracy jubilerskiej. Odznaki carskiej Rosji, jeśli nie są związane z wymiarem sprawiedliwości, co do zasady znajdują się poza moim kręgiem zainteresowań. Nie ukrywam jednak, że lubię czasem przejrzeć katalogi aukcyjne zawierające ofertę na XIX wieczną Rosję. Jednym z takich miejsc do oglądania są aukcje organizowane przez Dimitrija Markova w czasie targów The New York Sale. Strona internetowa z jego ofertą przypomina efekt pracy amatora HTML i painta z lat 90-tych. Jednak za tą dość prymitywną szatą kryje się jedna z najlepszych ofert antykwarycznych Rosyjskiej numizmatyki i dziedzin pokrewnych. Jest ona poparta także jednymi z najwyższych, jeśli nie najwyższymi cenami. Osoby zainteresowane udziałem w tych licytacjach muszą czuć prawdziwą chęć, a może nawet zew posiadania, będąc jednocześnie osobami o sporej zasobności portfela. Ordery z ceną wywoławczą na poziomie kilkunastu tysięcy dolarów nie stanowią na tych aukcjach żadnego zaskoczenia. Rekordzistą ostatniej aukcji, która miała miejsce w dniach 9-11 stycznia 2018 roku był order św. Anny 2 klasy z diamentami i ceną wywoławczą na poziomie 50.000 USD. Taką samą cenę miał także nowodieł złotego medalu za wzorową służbę Mikołaja I.

Nie sprawdzałem tego statystycznie ale odnoszę wrażenie, że spora część oferty właśnie ze względu na wysokie ceny po prostu się nie sprzedaje i można ją zobaczyć na kolejnych aukcjach. Być może to właśnie gwarancja szalonych cen wywoławczych skłania posiadaczy najciekawszych obiektów do tego by jednak je zaoferować. Jeśli znajdzie się kupiec, który zaoferuje przysłowiowe tysiące dolarów, to uszczuplenie kolekcji jakoś się przeboleje. Z drugiej strony takie aukcje stanowią światełko w tunelu dla osób zdesperowanych i gotowych zapłacić każdą cenę za wymarzony obiekt do kolekcji. Wreszcie jest to doskonałe źródło pięknych wrażeń i ewentualnej nauki dla osób którym wystarczy spoglądanie na ciekawe obiekty. Tak więc nawet jeśli nic się nie wydarzy, to i tak wszyscy będą zadowoleni.

Wracając jednak do tematu dzisiejszego wpisu chciałem zwrócić uwagę na odznakę 184 Warszawskiego Pułku Piechoty, której emisja przypadła na 100 rocznicę jego utworzenia. Odznaka nie należy do kategorii jubilerskich majstersztyków, ani nie posiada diamentów wkomponowanych we wieńce ze szczerego złota. Ma jednak swój urok, wynikający właśnie ze szczególnego wykonania. Jest to solidna praca grawerska, składająca się z dwóch części. Pierwszym i zasadniczym elementem jest obrys odznaki z wieńcem z liści laurowych i dębowych wraz z towarzyszącymi mu symbolami. Druga część to podkładka mocowana na cztery nity. Do niej przytwierdzona jest podstawa słupka do noszenia odznaki. W omawianym egzemplarzu wygrawerowana jest także data 1913 oraz numer 17.

Moją uwagę zwróciło jednak coś zupełnie innego, czyli tło odznaki. Dokładnie rzecz biorąc tło przestrzeni między wieńcem i inicjałami Aleksandra I oraz Mikołaja II. Na zdjęciu wyraźnie widać, że znajduje się tam fragment czerwonego sukna, pod którym jest czerwona emalia. Nie potrafię sobie wytłumaczyć po co w takim układzie grawer powlekł emalią tło podkładki. Obawiam się jednak, że zagadka ta pozostanie niewyjaśniona. Spodobało mi się takie nietypowe połączenie metalu i tkaniny, w którym materiał wkomponowany jest w metal. Oczywiście nie na tyle, żeby rozważać zakup odznaki z ceną wywoławczą 2.500 USD i estymacją 3.000 USD. Staram się jednak pamiętać, że gdyby nie te ceny, być może nie widział bym jej nawet na zdjęciu.

Nie wiem co, gdzie i jak, ale znalazłem na dysku zewnętrznym listę odznaczonych znakiem pancernym. Plik został utworzony dziesięć lat temu kiedy miałem dość czasu na wizyty w różnych archiwach i bibliotekach. Mogę jedynie przypuszczać, że jest to jednak z niespodziewanych i miłych pamiątek tego czasu. Wobec powyższego znajdujemy się w dość osobliwej sytuacji. Daję Państwu do dyspozycji listę która z jednej strony jest pozornie precyzyjna, bo zawiera przeszło tysiąc nazwisk wraz z numerami odznak. Z drugiej strony nie znam jej źródła, więc jest nieco niepewna. Zabawę w ustalenie źródła listy i jej wiarygodności pozostawiam do uznania komukolwiek z czytelników kto ma czas i ochotę. Umieszczam ją tutaj, pomimo konieczności poczynienia daleko idącego zastrzeżenia ponieważ liczę, że mimo wszystko będzie pomocna. Tym bardziej, że osoby dysponujące tak szczegółową wiedzą niechętnie się z nią dzielą, a już napewno nie w internecie. Pokażmy, że może być inaczej. Może to zachęci innych do ujawnienia swoich danych źródłowych.

Nadanie znaku pancernego

śp. ppłk. dypl. Bochenek Włodzimierz – znak nr. 1

ppłk. Liro Władysław – znak nr. 2

mjr. Babecki Bolesław Stefan – zank nr. 3

mjr. rez. Jackowski Stanisław – znak nr. 4

mjr. Janowski Tadeusz Antoni – znak nr. 5

mjr. rez. Józefowicz Aleksander – znak nr. 6

mjr. Kardaszewicz Stnisław – znak nr. 7

mjr. dypl. Korczyński Antoni – znak nr. 8

mjr. Krzyżanowski Karol – znak nr. 9

mjr. Kusmierek Tomasz – znak nr. 10

śp. mjr. Nowicki Mieczysław Seweryn – znak nr. 11

mjr. Pelikan Jan Emil – znak nr. 12

mjr. Piwoszczuk Michał – znak nr. 13

kpt. Bieganowski Stefan Szczęsny – znak nr. 14

kpt. dypl. Dawidowski Henryk Marjan Bogdan – znak nr. 15

kpt. Głowacki Julian Tomasz znak nr. 16

kpt. dypl. Jasiński Józef III. – znak nr. 17

kpt. pospolitego ruszenia Jenkner Władysław – znak nr. 18

kpt. w st. spocz. Jeżewski Bogdan – znak nr. 19

rtm. Karkoz Edward – znak nr. 20

kpt. w st. spocz. Karwat Roman – znak nr. 21

kpt. w st. spocz. Kohutnicki Władysław – znak nr. 22

rtm. Kawalczewski Stanisław Bolesław – znak 23

kpt. dypl. Majewski Tadeusz II. – znak – nr. 24

kpt. Paczoski Włodzimierz – znak nr. 25

ś. p. kpt. Piasecki Józef Wincenty – znak nr. 26

rtm. Poplawski Antoni Seweryn – znak nr. 27

kpt. Rafalski Bronisław – znak nr. 28

kpt. Ruciński Marian Józef – znak nr. 29

kpt. Siemiński Ludwik – znak nr. 30

kpt. rez. Szczyciński Władysław – znak nr. 31

kpt. Szypiński Wiktor – znak nr. 32

kpt. Ulejczyk Roch – znak nr. 33

ś. p. kpt. Użupu Sławomir – znak nr. 34

ś. p. kpt. Wyrwiński Wincenty – znak nr. 35

ś. p. por. Filippi Władysław – znak nr. 36

por. Fresunkiewicz Józef – znak nr. 37

ś. p. por. Grabowski Artur – znak nr. 38

ś. p. por. rez. Roweteweki Aleksander – znak nr. 39

por. Lesser Eugeniusz – znak nr. 40

ś. p. por. Mojer Stanisław – znak nr. 41

ś. p. por. Małagowski Stanisław – znak nr. 42

por. Marczewski Stanisław I. – znak nr. 43

por. Piwakowski Kazimierz – znak nr. 44

por. Sobczyński Bernard – znak nr. 45

ś. p. por. Waluk Wincenty – znak nr. 46

ś. p. por. Wilkoszewski Eugeniusz – znak nr. 47

por. Zboś Emil – znak nr. 48

ppor. rez. Dąbrowski Antoni – znak nr. 49

ś. p. ppor. Dygasydor – znak nr. 50

ś. p. ppor. Langner Witold – znak nr. 51

ppor. rez. Mikołajczyk Adam Franciszek – znak nr. 52

ś. p. ppor. Mosz Edward – znak nr. 53

ś. p. ppor. Munc Walter – znak nr. 54

ppor. rez. Nowicki Stanisław Jerzy – znak nr. 55

ś. p. ppor. Ryb Wacław – znak nr. 56

ś. p. ppor. Sas-Karczyński Stanisław – znak nr. 57

ś. p. ppor. Stroński Jan – znak nr. 58

ś. p. ppor. Wundtkiewicz Maksymilian – znak nr. 59

ś. p. ppor. Żmudzki Władysław – znak nr. 60

ś. p. pchor. Dąbczewski Tytus – znak nr. 61

ś. p. pchor. Gąsiorowski Bronisław – znak nr. 62

ś. p. pchor. Nowosielski Stanisław – znak nr. 63

chor. Horodecki Antoni – znak nr. 64

chor. Markowski Franciszek – znak nr. 65

tyt. st. ogn. Bednarz Adam – znak nr. 66

st. ogn. Bułka Jakób – znak nr. 67

ś. p. st. sierż. Matyjewicz Stanisław – znak nr. 68

st. wachm. Michałowski Józef – znak nr. 69

ś.p. st. sierż. Michno Franciszek – znak nr. 70

st. ogn. Przybylski Stefan – znak nr. 71

st. ogn. Ryś Wawrzyniec – znak nr. 72

st. ogn. Sopała Wojciech – znak nr. 73

st. ogn. Szczęśniewski Julian – znak nr. 74

st. ogn. Szoll Ryszard – znak nr. 75

st. ogn. Zakrzewski Henryk – znak nr. 76

st. sierż. Zembrzuski Romuald – znak nr. 77

ogn. Adamczyk Bronisław – znak nr. 78

ogn. Ferc Michał – znak nr. 79

ogn. Hachne Mieczysław – znak nr. 80

ogn. Iwanow Włodzimierz – znak nr. 81

ogn. Kapuściński Leon – znak nr. 82

wachm. Korzeniowski Władysław – znak nr. 83

ogn. Laskowski Józef – znak nr. 84

ś.p. ogn. Lisowski Stanisław – znak nr. 85

ogn. Machniewicz Mieczysław – znak nr. 86

ogn. Majnosz Piotr – znak nr. 87

ś.p. ogn. Malagowski Kazimierz – znak nr. 88

ogn. Pawlak Franciszek – znak nr. 89

m. w. Piwnicki Franciszek – znak nr. 90

ogn. Rękas Jan – znak nr. 91

ogn. Sekrecki Jan – znak nr. 92

ogn. Wajda Jan – znak nr. 93

ś.p. sierż. Wieczorek Stanisław – znak nr. 94

ś.p. plut. Chmura Ignacy – znak nr. 95

ś.p. plut. Chmura Mieczysław – znak nr. 96

ś.p. plut. Czwarkos Eugeniusz – znak nr. 97

plut. Gill Józef – znak nr. 98

plut. Handzlik Andrzej – znak nr. 99

plut. Horodyński Karol – znak nr. 100

plut. Jaworski Piotr – znak nr. 101

ś.p. plut. Kocemba Józef – znak nr. 102

plut. Kulij Jan – znak nr. 103

plut. Łyczko Jan – znak nr. 104

plut. Machowski Stefan – znak nr. 105

plut. Matjasik Franciszek – znak nr. 106

ś.p. plut. Mieser Izydor – znak nr. 107

ś.p. kpr. Brodwicz-Śląski Wacław – znak nr. 108

ś.p. kpr. Bryl Władysław – znak nr. 109

ś.p. kpr. Giegorzyński Jerzy – znak nr. 110

kpr. Golisz Jan – znak nr. – znak nr. 111

kpr. Grad Józef – znak nr. 112

ś.p. kpr. Grzeszczyk Emil – znak nr. 113

ś.p. kpr. Hillert Edward – znak nr. 114

kpr. Hojnacki Bronisław – znak nr. 115

kpr. Jucha Józef – znak nr. 116

kpr. Kaźmierczyk Ignacy – znak nr. 117

kpr. Fitze Tadeusz – znak nr. 118

kpr. Kucharski Teofil – znak nr. 119

kpr. Lucht Antoni – znak nr. 120

kpr. Nowicki Tadeusz – znak nr. 121

ś.p. kpr. Piotrowicz Franciszek – znak nr. 122

ś.p. kpr. Roch Antoni – znak nr. 123

ś.p. kpr. Szpojda Józef – znak nr. 124

ś.p. kpr. Szygowski Aleksander – znak nr. 125

ś.p. kpr. Twarogowski Izydor – znak nr. 126

ś.p. kpr. Walnk Wincenty – znak nr. 127

ś.p. pion. Adamiec (Adamisz) Kazimierz – znak nr. 128

ś.p. st. szer. Barwicz Michał – znak nr. 129

bomb. Berner Bronisław – znak nr. 130

ś.p. st. szer. Derkowski Józef – znak nr. 131

bomb. Czauderna Jerzy – znak nr. 132

bomb. Gerlach Michał – znak nr. 133

ś.p. bomb. Kopecki Andrzej – znak nr. 134

ś.p. st. szer. Kubiak Stanisław – znak nr. 135

bomb. Kubiński Marceli – znak nr. 136

ś.p. st. szer. Lewiński Jan – znak nr. 137

ś.p. st. szer. Michniak Henryk – znak nr. 138

bomb. Możdzyński Józef – znak nr. 139

bomb. Naras Wojciech – znak nr. 140

bomb. Nowotorski Antoni – znak nr. 141

ś.p. st. szer. Odorzyński Aleksander – znak nr. 142

bomb. Olejniczak Franciszek – znak nr. 143

bomb. Omencetter Fryderyk – znak nr. 144

ś.p. st. szer. Przesławski Marian – znak nr. 145

ś.p. szer. Pytko Wawrzyniec – znak nr. 146

ś.p. bomb. Stępień Ignacy – znak nr. 147

ś.p. st. szer. Walczak Wincenty – znak nr. 148

ś.p. st. szer. Wieczorek Bolesław – znak nr. 149

bomb. Wijniewski Stanisław – znak nr. 150

ś.p. szer. Adamek Feliks – znak nr. 151

ś.p. szer. Banasiak Adam – znak nr. 152

ś.p. szer. Bartosiewicz Kazimierz – znak nr. 153

ś.p. szer. Bielan August – znak nr. 154

ś.p. szer. Choma Jan – znak nr. 155

ś.p. szer. Dobrowolski Ignacy – znak nr. 156

ś.p. szer. Domagała Kazimierz – znak nr. 157

ś.p. szer. Dyszkiewicz Marian – znak nr. 158

ś.p. pion. Działyński Józef – znak nr. 159

ś.p. szer. Gibes Józef – znak nr. 160

ś.p. szer. Garwolewski Adam – znak nr. 161

ś.p. szer. Grabski Jan – znak nr. 162

ś.p. szer. Gretko Zygmunt – znak nr. 163

ś.p. pion. Jędrzejczak Franciszek – znak nr. 164

ś.p. pion. Jóźwiak Stanisław – znak nr. 165

ś.p. szer. Kamela Stefan – znak nr. 166

ś.p. szer. Kamiński Marian – znak nr. 167

ś.p. szer. Kaniecki Walenty – znak nr. 168

ś.p. szer. Kardys Piotr – znak nr. 169

ś.p. pion. Kaźmierczuk Michał – znak nr. 170

ś.p. szer. Kiszenbaum Szmul – znak nr. 171

ś.p. szer. Kochmański Szmul – znak nr. 172

ś.p. szer. Kolak Julian – znak nr. 173

ś.p. szer. Kolwicz Franciszek – znak nr. 174

ś.p. kan. Kołodziej Walenty – znak nr. 175

ś.p. szer. Kornas Józef – znak nr. 176

ś.p. szer. Korzeń Józef – znak nr. 177

ś.p. szer. Kowalczyk Stanisław – znak nr. 178

ś.p. szer. Kozłowski Jan – znak nr. 179

ś.p. szer. Kubiński Zygmunt – znak nr. 180

ś.p. szer. Kuca Jan – znak nr. 181

kan. Kuhk Jan – znak nr. 182

ś.p. szer. Kurtek Stanisław – znak nr. 183

ś.p. pion. Kwiatkowski Józef – znak nr. 184

ś.p. szer. Laskowski Hieronim – znak nr. 185

ś.p. szer. Lemieszczuk Jan – znak nr. 186

ś.p. szer. Leśniak Andrzej – znak nr. 187

ś.p. szer. Lewczowski Tadeusz – znak nr. 188

ś.p. szer. Litwiński Jan – znak nr. 189

ś.p. szer. Ludwikowski Jacenty (Jan) – znak nr. 190

ś.p. szer. Łysiak Wacław – znak nr. 191

ś.p. szer. Mackiewicz Franciszek – znak nr. 192

ś.p. szer. Małek Piotr – znak nr. 193

ś.p. szer. Manner Ferdynand – znak nr. 194

ś.p. kan. Markowski Mikołaj – znak nr. 195

ś.p. pion. Morulewski Jan – znak nr. 196

ś.p. pion. Murzyński Stanisław – znak nr. 197

ś.p. szer. Niemczyk Józef – znak nr. 198

ś.p. szer. Ogórek Stefan – znak nr. 199

ś.p. szer. Orłowski Antoni – znak nr. 200

ś.p. szer. Orłowski Józef – znak nr. 201

ś.p. szer. Osink Szymon – znak nr. 202

ś.p. szer. Osmolak Antoni – znak nr. 203

ś.p. szer. Paliwoda Denis – znak nr. 204

ś.p. szer. Pasionek Stefan – znak nr. 205

ś.p. szer. Pawełczyk Jan – znak nr. 206

ś.p. szer. Pawełczyk Władysław – znak nr. 207

ś.p. szer. Piłe Edmund – znak nr. 208

ś.p. szer. Piotrowski (Piotowski) Franciszek – znak nr. 209

ś.p. pion. Pias Ignacy – znak nr. 210

ś.p. szer. Przesławski Jan – znak nr. 211

ś.p. szer. Pyża Piotr – znak nr. 212

ś.p. szer. Sędzik Władysław – znak nr. 213

ś.p. szer. Skowron Alojzy – znak nr. 214

ś.p. szer. Skrzypczak Tomasz – znak nr. 215

ś.p. szer. Sroka Władysław – znak nr. 216

ś.p. szer. Stańczyk Franciszek – znak nr. 217

ś.p. pion. Stefanow Franciszek – znak nr. 218

ś.p. szer. Stężycki Władysław – znak nr. 219

ś.p. szer. Stolarczyk Michał – znak nr. 220

ś.p. kan. Szewczyk Adam – znak nr. 221

kan. Szymański Kazimierz – znak nr. 222

ś.p. szer. Ślaski Wacław – znak nr. 223

ś.p. szer. Tomczyk Ludwik – znak nr. 224

ś.p. szer. Wachowiak (Wachowicz) Jan – znak nr. 225

ś.p. szer. Weneczenko Tomasz – znak nr. 226

ś.p. szer. Woźniacki Michał – znak nr. 227

ś.p. szer. Woźniak Marcin – znak nr. 228

ś.p. szer. Woźniak Stanisław – znak nr. 229

ś.p. szer. Zajączkowski Andrzej – znak nr. 230

ś.p. szer. Zausznajder Mieczysław – znak nr. 231

ś.p. szer. Zetent Bronisław – znak nr. 232

ś.p. szer. Zięba Maciej – znak nr. 233

ś.p. szer. Zięcikowski Stefan – znak nr. 234

ś.p. Banaś Michał – znak nr. 235

ś.p. Hollender Stanisław – znak nr. 236

ś.p. Jezierski Stanisław – znak nr. 237

ś.p. maszynista Jurczyk Antoni – znak nr. 238

ś.p. konduktor Koleszko Andrzej – znak nr. 239

ś.p. Labęcki Jan – znak nr. 240

ś.p. maszynista Matela Władysław – znak nr. 241

ś.p. Wojciechowski Stanisław – znak nr. 242

gen. bryg. Ruckeman-Orlik Wilhelm – znak nr. 243

płk. Kossakowski Tadeusz – znak nr. 244

płk. dypl. Mysłowski Mieczysław – znak nr. 245

ppłk. Hischer Zygmunt Michał – znak nr. 246

ppłk. Koczwara Józef – znak nr. 247

ppłk. Kostecki Rudolf Antoni – znak nr. 248

ppłk. Mazurkiewicz Stefan – znak nr. 249

ppłk. dypl. Naspiński Jan – znak nr. 250

ppłk. Taube Józef – znak nr. 251

ppłk. Wyrwiński Eugeniusz – znak nr. 252

mjr. Brockhausen Zygmunt – znak nr. 253

mjr. Damasiewicz Jan – znak nr. 254

mjr. Grzesło Janusz Józef – znak nr. 255

mjr. Górecki Janusz – znak nr. 256

mjr. Hryniewski Wacław Wiaczesław – znak nr. 257

mjr. Jahłoński Konstanty Piotr – znak nr. 258

mjr. Kentro Bolesław – znak nr. 259

mjr. dypl. Miłkowski Zygmunt – znak nr. 260

mjr. Skawiński Jan – znak nr. 261

ś.p. mjr. Trzeciak Władysław I. – znak nr. 262

mjr. Wojtar Kazimierz August – znak nr. 263

mjr. dypl. Zyms Ryszard Włodzimierz – znak nr. 264

rtm. Bielobradek Władysław – znak nr. 265

kpt. Chróścicki Edward Wiktor – znak nr. 266

kpt. Ciagliński Hipolit – znak nr. 267

kpt. Dobrzański Józef II. – znak nr. 268

kpt. Fabjański Jan Paweł – znak nr. 269

kpt. Folda Jan Stanisław – znak nr. 270

kpt. Fryzendorf Edward – znak nr. 271

rtm. Furs-Żyrkiewicz Leonard – znak nr. 272

rtm. Jaczyński Michał – znak nr. 273

kpt. Jesionek Jan – znak nr. 274

rtm. Jodkiewicz Aleksander – znak nr. 275

kpt. Konarski Michał – znak nr. 276

kpt. Karpow Edmund – znak nr. 277

kpt. Kazak Józef – znak nr. 278

kpt. Kisielewski Eugeniusz – znak nr. 279

kpt. Langer Fryderyk – znak nr. 280

kpt. Lisowski Tadeusz II. – znak nr. 281

kpt. dypl. Paciorkowski Tadeusz Marian – znak nr. 282

kpt. Piątkowski Piotr – znak nr. 283

kpt. Szostak Stanisław – znak nr. 284

rtm. Szymański Kazimierz II. – znak nr. 285

rtm. Szystowski Franciszek – znak nr. 286

rtm. Trzyszka Władysław Stanisław – znak nr. 287

kpt. Wolski Tadeusz III. – znak nr. 288

rtm. Żukowski Zygmunt – znak nr. 289

kpt. Żólkiewicz Kazimierz – znak nr. 290

por. Bejgorwski Wacław – znak nr. 291

por. Błażyński Bronisław Kazimierz – znak nr. 292

por. Błedzik Brunon – znak nr. 293

por. Bonisławski Robert – znak nr. 294

por. Burkiewicz Wilhelm Franciszek – znak nr. 295

por. Chrzanowski Mieczysław – znak nr. 296

por. Czekalski Leon – znak nr. 297

por. Dębski Leon II. – znak nr. 298

por. Dippel Henryk Jan – znak nr. 299

por. Erhardt Marian Jan – znak nr. 300

por. Frankiewicz Zygmunt – znak nr. 301

por. Godlewski Władysław – znak nr. 302

por. Grąbczewski Stanisław Konstanty – znak nr. 303

por. Gwiazdecki Henryk – znak nr. 304

por. Idaszek Tadeusz – znak nr. 305

por. Jankowski Leon II. – znak nr. 306

por. rez. Jurczak Piotr – znak nr. 307

por. Kaszubowski Jan – znak nr. 308

por. Kiesewetter Józef Tymon – znak nr. 309

por. Klimowicz Bolesław – znak nr. 310

por. Kolaszyński Hubert – znak nr. 311

por. Kołodziejski Eugeniusz – znak nr. 312

por. Kotański Józef – znak nr. 313

por. Kuszelewski Jerzy – znak nr. 314

por. Krzysztoff Ludwik – znak nr. 315

por. Łań Walerian – znak nr. 316

por. Macheta Władysław – znak nr. 317

por. Mamrocha Ludwik – znak nr. 318

por. Matkowski Kamil I. – znak nr. 319

por. Miazga Erazm – znak nr. 320

por. Misiak Kazimierz – znak nr. 321

por. Nowak Piotr – znak nr. 322

por. Olszański Aleksander II. – znak nr. 323

por. Pieńkowski Piotr – znak nr. 324

por. Piotrowski Bronisław I. – znak nr. 325

por. Słupski Mieczysław Jan Kazimierz – znak nr. 326

por. Stafanowicz Aleksander II. – znak nr. 327

por. Szałek Tadeusz – znak nr. 328

por. Tomaszewski Władysław I. – znak nr. 329

por. Tyksiński Stanisław – znak nr. 330

por. Wąsowicz Michał II. – znak nr. 331

por. Wojtkowski Alfons – znak nr. 332

por. Wójciński Alfred Wilhelm – znak nr. 333

por. Zasadni Józef – znak nr. 334

ś.p. por. Zyhala Jan – znak nr. 335

st. ogn. Bartosiński Jan – znak nr. 336

st. m. w. Benal Rudolf – znak nr. 337

st. wachm. Burdan Stanisław – znak nr. 338

st. ogn. Bydłoń Tadeusz – znak nr. 339

tyt. st. ogn. Chrząszcz Jan – znak nr. 340

st. ogn. Ciupiński Władysław – znak nr. 341

st. wachm. Gerstel Jan – znak nr. 342

st. ogn. Hujar Piotr – znak nr. 343

st. ogn. Kowalski Władysław – znak nr. 344

st. wachm. Kasowski Józef – znak nr. 345

st. ogn. Krawczyński Józef – znak nr. 346

st. ogn. Lewandowski Jerzy – znak nr. 347

tyt. st. ogn. Majchrzak Edmund – znak nr. 348

st. sierż. Mastalerz Ludwik – znak nr. 349

st. wachm. Olczak Józef – znak nr. 350

st. wachm. Otocki Stefan – znak nr. 351

st. ogn. Pająk-Adamczyk Tomasz – znak nr. 352

st. wachm. Pajchrowski Czesław – znak nr. 353

st. ogn. Piechowiak Edmund – znak nr. 354

st. m. w. Pintscher Alojzy – znak nr. 355

st. m. w. Polniarek Stefan – znak nr. 356

st. ogn. Siedlewski Walenty – znak nr. 357

st. ogn. Sokolewski Nikodem – znak nr. 358

tyt. st. ogn. Szczepański Stanisław – znak nr. 359

st. ogn. Śliwiński Walenty – znak nr. 360

st. ogn. Urbas Józef – znak nr. 361

st. ogn. Wasiewicz Wilhelm – znak nr. 362

st. wachm. Wiśniewski Jan – znak nr. 363

st. ogn. Zabielski Stefan – znak nr. 364

st. ogn. Ziółkowski Konstanty – znak nr. 365

tyt. ogn. Balnt Stanisław – znak nr. 366

wachm. Banel Stanisław – znak nr. 367

ogn. Baran Władysław – znak nr. 368

ogn. Braun Franciszek – znak nr. 369

ogn. Bzdzion Ludwik – znak nr. 370

ogn. Chudzik Adam – znak nr. 371

m. w. Derdoń Bronisław – znak nr. 372

wachm. Dyksa Sylwester – znak nr. 373

wachm. Fleiszer Walenty – znak nr. 374

ogn. Frejek Andrzej – znak nr. 375

ogn. Gardoś Józef – znak nr. 376

wachm. Gauza Stanisław – znak nr. 377

ogn. Graczykowski Jan – znak nr. 378

wachm. Hajda Stefan – znak nr. 379

ogn. Hajduk Stanisław – znak nr. 380

ogn. Hałas Jakób – znak nr. 381

ogn. Jach Antoni – znak nr. 382

ogn. Jakubowski Sylwester – znak nr. 383

wachm. Jastrzębski Julian – znak nr. 384

ogn. Kaliwoszka Teodor – znak nr. 385

ogn. Kamysz Franciszek – znak nr. 386

ogn. Karpuk Mieczysław – znak nr. 387

wachm. Komandzik Jan – znak nr. 388

ogn. Konieczny Józef – znak nr. 389

ogn. Kosarz Jan – znak nr. 390

ogn. Lenczkowski Franciszek – znak nr. 391

ogn. Majchrzak Teofil – znak nr. 392

tyt. ogn. Malajny Edward – znak nr. 393

ogn. Mitałyga Jan – znak nr. 394

m. w. Meissner Józef – znak nr. 395

ogn. Mrotek Franciszek – znak nr. 396

ogn. Nowak Franciszek – znak nr. 397

ogn. Paciorkowski Andrzej – znak nr. 398

ogn. Paluch Jan – znak nr. 399

tyt. ogn. Piasecki Stefan – znak nr. 400

ogn. Piątek Stanisław – znak nr. 401

tyt. wachm. Pieronik Tadeusz – znak nr. 402

tyt. wachm. Poczesny Stefan – znak nr. 403

wachm. Przyhylak Ignacy – znak nr. 404

ogn. Przybylski Antoni – znak nr. 405

ogn. Radaj Józef – znak nr. 406

wachm. Rajkowski Czesław – znak nr. 407

ogn. Rzepkowski Stefan – znak nr. 408

tyt. ogn. Staniszewski Wincenty – znak nr. 409

ogn. Strojek Stefan – znak nr. 410

m. w. Strzempa Jan – znak nr. 411

tyt. ogn. Szczepaniak Józef – znak nr. 412

wachm. Szepelak Stanisław – znak nr. 413

ogn. Szumiński Stanisław – znak nr. 414

ogn. Szygula Aleksander – znak nr. 415

ogn. Szymański Roman – znak nr. 416

ogn. Śródka Stanisław – znak nr. 417

wachm. Tomczyk Wojciech – znak nr. 418

ogn. Trzeciecki Zygmunt – znak nr. 419

ogn. Wachnik Stanisław – znak nr. 420

ogn. Wioleha Franciszek – znak nr. 421

ogn. Wilk Wiktor – znak nr. 422

ogn. Winczura Kazimierz – znak nr. 423

ogn. Wójcik Stanisław – znak nr. 424

ogn. Wysopal Józef – znak nr. 425

wachm. Zagórski Bolesław – znak nr. 426

ogn. Zegar Józef – znak nr. 427

ogn. Zientara Wacław – znak nr. 428

ogn. Żołądek Marian – znak nr. 429

wachm. Żyjewski Franciszek – znak nr. 430

plut. Ambrożewicz Feliks – znak nr. 431

m. w. Bajer Emil – znak nr. 432

plut. Biernacki Stefan – znak nr. 433

plut. Bukowski Piotr – znak nr. 434

plut. Chudecki Bolesław – znak nr. 435

plut. Chymowski Franciszek – znak nr. 436

plut. Cieniuch Władysław – znak nr. 437

plut. Czaban Aleksander – znak nr. 438

plut. Czastych Józef – znak nr. 439

plut. Dąbkowski Stanisław – znak nr. 440

plut. Dziurzyński Stanisław – znak nr. 441

plut. Fedorowicz Stanisław – znak nr. 442

plut. Jablonowski Jan – znak nr. 443

plut. Jaskólski Władysław – znak nr. 444

plut. Kałęcki Alojzy Władysław – znak nr. 445

plut. Kania Michał – znak nr. 446

plut. Kaprzewicz Jan – znak nr. 447

plut. Karcz Stanisław – znak nr. 448

plut. Kawczyński Kazimierz – znak nr. 449

plut. Klaczyński Józef – znak nr. 450

plut. Kłodowski Roman – znak nr. 451

plut. Kobierski Władysław – znak nr. 452

plut. Kolasa Andrzej – znak nr. 453

plut. Kosk Stanisław – znak nr. 454

plut. Kotowski Bronisław – znak nr. 455

mł. m. w. Krawczyński Roman – znak nr. 456

plut. Kujawski Marian – znak nr. 457

plut. Kulik Stanisław – znak nr. 458

plut. Kurtela Ludwik – znak nr. 459

plut. Lesiuk Michał – znak nr. 460

plut. Machowski Michał – znak nr. 461

mł. m. w. Macinkiewicz Stanisław – znak nr. 462

plut. Malczewski Wacław – znak nr. 463

plut. Matukański Zygmunt – znak nr. 464

plut. Mirucki Antoni – znak nr. 465

plut. Mochnaczewski Karol – znak nr. 466

plut. Paradecki Kazimierz – znak nr. 467

plut. Pawlikowski Piotr – znak nr. 468

plut. Pelczarski Tadeusz – znak nr. 469

plut. Petryniek Paweł – znak nr. 470

plut. Pietkiewicz Aleksander – znak nr. 471

plut. Radwański Karol – znak nr. 472

plut. Raubo Adam – znak nr. 473

plut. Siekiera Jan – znak nr. 474

plut. Stachowiak Feliks – znak nr. 475

plut. Straszak Zygmunt – znak nr. 476

plut. Szadkowski Władysław – znak nr. 477

plut. Śliwa Stanisław – znak nr. 478

plut. Warchoł Józef – znak nr. 479

plut. Zelyk Bazyli – znak nr. 480

plut. Zowczak Franciszek – znak nr. 481

kpr. pchor. rez. Dmochowski Zbigniew – znak nr. 482

kpr. Dzioba Michał – znak nr. 483

kpr. Chalupecki Antoni – znak nr. 484

kpr. Chmura Kazimierz – znak nr. 485

kpr. Fiedorewicz Bolesław – znak nr. 486

kpr. Gajewski Władysław – znak nr. 487

kpr. Głośny Stefan – znak nr. 488

kpr. Kaczor Bronisław – znak nr. 489

kpr. Kozak Józef – znak nr. 490

kpr. Kucharzewski Mikołaj – znak nr. 491

kpr. Lasota Henryk – znak nr. 492

kpr. Listwan Jan – znak nr. 493

kpr. Myśliwiec Tadeusz – znak nr. 494

kpr. Porada Władysław – znak nr. 495

kpr. Rospond Antoni – znak nr. 496

kpr. Wisz Józef – znak nr. 497

kpr. Zimer Józef – znak nr. 498

ppłk. dypl. Kulczycki Jan – znak nr. 499

ppłk. Madeyski Felicjan – znak nr. 500

inż. Testar-Obalski Gustaw – znak nr. 501

mjr. Blumski Zygmunt Izydor – znak nr. 502

mjr. st. spocz. Ezupowicz Julian August – znak nr. 503

mjr. inż. Grosglik Kazimierz – znak nr. 504

mjr. inż. Krulisz Egon Kazimierz Franciszek – znak nr. 505

mjr. dypl. Levitoux Jerzy Piotr – znak nr. 506

mjr. rez. inż. Macherski Zdzisław – znak nr. 507

mjr. Spaczyński Stefan Marian – znak nr. 508

mjr. dypl. Strażyc Marian – znak nr. 509

mjr. dypl. Wilczewski Mieczysław Józef – znak nr. 510

kpt. dypl. Bahrynowski Stanisław – znak nr. 511

kpt. dypl. Biega Stanisław – znak nr. 512

rtm. st. spocz. Budźko Władysław – znak nr. 513

kpt. Byszek Seweryn Karol – znak nr. 514

kpt. Chcimowski Konstanty – znak nr. 515

kpt. inż. Czarnecki Stefan III. – znak nr. 516

kpt. rez. Dettloff Godzisław – znak nr. 517

kpt. Frasunkiewicz Tadeusz – znak nr. 518

rtm. Fritz Bronisław – znak nr. 519

kpt. Gable Mieczysław – znak nr. 520

rtm. Głowacz Eugeniusz – znak nr. 521

kpt. rez. Huskowski Miłosz – znak nr. 522

kpt. rez. Krupiński Tadeusz – znak nr. 523

kpt. Maleski Włodzimierz – znak nr. 524

kpt. Milli Stanisław Hieronim – znak nr. 525

kpt. Olejnik Alhin – znak nr. 526

rtm. rez. Orzechowski Zbigniew – znak nr. 527

rtm. Poniatowski Mieczysław – znak nr. 528

rtm. Pietraszko Jan – znak nr. 529

kpt. Ropelewski Antoni Zygmunt – znak nr. 530

kpt. Smyczyński Tadeusz – znak nr. 531

kpt. Sokoławski Eugeniusz II. – znak nr. 532

kpt. Śliwiński Antoni – znak nr. 533

rtm. rez. dr Sulimirski Tadeusz – znak nr. 534

kpt. Urbanowicz Aleksander – znak nr. 535

por. Głowacki Aleksander – znak nr. 536

por. Hejnik Marian – znak nr. 537

por. Helebrandt Konrad – znak nr. 538

por. rez. Januszewski Marian – znak nr. 539

por. rez. Kargoł Franciszek – znak nr. 540

por. Koehne Zygmunt – znak nr. 541

por. rez. Kondratowicz Mikołaj – znak nr. 542

por. Kowalski Bolesław III. – znak nr. 543

por. posp. rusz. Kempner Marian – znak nr. 544

por. rez. Markowski Robert – znak nr. 545

por. rez. Marski Teodor – znak nr. 546

por. rez. dr Mierczyński Eugeniusz – znak nr. 547

por. rez. Mystowski August – znak nr. 548

por. st. spocz. Osiński Tadeusz – znak nr. 549

por. Rybczyński Jan – znak nr. 550

por. Werakso Romuald – znak nr. 551

ppor. rez. Didkowski Stanisław – znak nr. 552

ppor. rez. Kołodziejczyk Stanisław – znak nr. 553

ppor. rez. Nowicki Ludwik – znak nr. 554

ppor. rez. Olszar Andrzej – znak nr. 555

ppor. posp. rusz. dr Rucker Zygmunt Kazimierz – znak nr. 556

ppor. rez. Wawrzyniak Józef – znak nr. 557

ppor. rez. Zembowicz Marian – znak nr. 558

chor. st. spocz. Brzeznacki Dionizy – znak nr. 559

chor. Skmużyl Józef – znak nr. 560

st. sierż. Kijak Ignacy – znak nr. 561

st. ogn. Piss Ignacy – znak nr. 562

st. m. w. Woissensteiner Willihald – znak nr. 563

sierż. rez. Basiura Józef – znak nr. 564

sierż. Bożek Franciszek – znak nr. 565

sierż. Bury Tomasz – znak nr. 566

sierż. Chmielewski Mieczysław – znak nr. 567

sierż. rez. Lehnart Antoni – znak nr. 568

sierż. posp. rusz. Matuszkiewicz Jan – znak nr. 569

sierż. Michniewski Leonard – znak nr. 570

sierż. rez. Łyczko Jan – znak nr. 571

sierż. tyt. Sulimierski Zygmunt – znak nr. 572

sierż. tyt. Szuflitowski Leon – znak nr. 573

plut. rez. Bartkowiak Józef – znak nr. 574

plut. rez. Bolewski Władysław – znak nr. 575

plut. rez. Buwaj Franciszek – znak nr. 576

plut. Łagodzki Jan – znak nr. 577

plut. rez. Leder Mieczysław – znak nr. 578

plut. rez. Marosz Józef – znak nr. 579

plut. Michalak Stanisław – znak nr. 580

plut. rez. Trzaskalski Tadeusz – znak nr. 581

plut. rez. Wiśniewski Stanisław – znak nr. 582

plut. rez. Ulatowski Andrzej – znak nr. 583

plut. Wróbel Andrzej – znak nr. 584

kpr. nadt. Argasiński Józef – znak nr. 585

kpr. Dziuba Edward – znak nr. 586

kpr. Grzyb Edward – znak nr. 587

kpr. rez. Klikar Gerhard – znak nr. 588

kpr. Krewniak Józef – znak nr. 589

kpr. rez. Orgal Jan – znak nr. 590

kpr. rez. Osiński Stefan – znak nr. 591

kpr. rez. Pieniążek Stanisław – znak nr. 592

kpr. Pek Stanisław – znak nr. 593

kpr. Semeńko Karol – znak nr. 594

kpr. rez. Srama Józef – znak nr. 595

kpr. nadt. Surniacz Stanisław – znak nr. 596

kpr. rez. Sznic Teofil – znak nr. 597

kpr. rez. Woźniak Józef – znak nr. 598

st. szer. rez. Bodnarowski Alfons – znak nr. 599

st. szer. rez. Bliskowski Józef – znak nr. 600

st. strz. Polak Stanisław – znak nr. 601

st. sierż. rez. Zając Piotr – znak nr. 602

– znak nr. 603

– znak nr. 604

– znak nr. 605

– znak nr. 606

– znak nr. 607

– znak nr. 608

– znak nr. 609

– znak nr. 610

– znak nr. 611

– znak nr. 612

– znak nr. 613

– znak nr. 614

– znak nr. 615

– znak nr. 616

– znak nr. 617

– znak nr. 618

– znak nr. 619

– znak nr. 620

– znak nr. 621

– znak nr. 622

– znak nr. 623

– znak nr. 624

– znak nr. 625

– znak nr. 626

– znak nr. 627

– znak nr. 628

– znak nr. 629

– znak nr. 630

– znak nr. 631

– znak nr. 632

– znak nr. 633

– znak nr. 634

– znak nr. 635

– znak nr. 636

– znak nr. 637

– znak nr. 638

– znak nr. 639

– znak nr. 640

– znak nr. 641

– znak nr. 642

– znak nr. 643

– znak nr. 644

mjr. Świderski Władysław Włodzimierz – znak nr. 645

mjr. Buszkiewicz Czesław – znak nr. 646

rtm. Izdebski Aleksander – znak nr. 647

rtm. Jelski Jerzy – znak nr. 648

rtm. Olszewski Stanisław Edward – znak nr. 649

rtm. Żebrowski Marian Włodzimierz – znak nr. 450

rtm. Jasewicz Jerzy – znak nr. 651

kpt. Lejsza Bolesław – znak nr. 652

kpt. Pluta Stefan – znak nr. 653

kpt. Szulczewski Tadeusz – znak nr. 654

kpt. Sączewski Tadeusz – znak nr. 655

kpt. Kędzierski Maksymilian Antoni – znak nr. 656

kpt. Lorenz Kazimierz Władysław – znak nr. 657

kpt. Ciszewski Julian – znak nr. 658

kpt. Muka Andrzej Józef – znak nr. 659

kpt. Pepłowski Eugeniusz Marian – znak nr. 660

rtm. st. spocz. Studziński Aleksander – znak nr. 661

kpt. rez. dr Jakliński Leszek – znak nr. 662

kpt. rez. dr Groo Branko – znak nr. 663

por. Czechowicz Antoni – znak nr. 664

por. Furczyk Antoni Stefan – znak nr. 665

por. Kreutzinger Eryk – znak nr. 666

por. Kowalczyk Marian – znak nr. 667

por. Młodzianowski Stanisław – znak nr. 668

por. Mikulski Ireneusz Władysław – znak nr. 669

por. Okolski Jan – znak nr. 670

por. Próchniewicz Antoni – znak nr. 671

por. Ursyn-Zamarajew Jan – znak nr. 672

por. Wilczyński Rajmund Stanisław – znak nr. 673

por. Gonczar Mikołaj – znak nr. 674

por. Niewiarowski Tadeusz – znak nr. 675

por. Cymborski Leon – znak nr. 676

por. Rokossowski Zdzisław Stanisław – znak nr. 677

por. Sikorski Antoni Wacław – znak nr. 678

por. Meisner Ludwik Stefan – znak nr. 679

por. Wojtanowski Ignacy Wiktor – znak nr. 680

por. Kruciński Aleksander Jan – znak nr. 681

por. Jarociński Mirosław – znak nr. 682

por. Pytkowski Tadeusz – znak nr. 683

por. Roland Roman – znak nr. 684

por. Pobralski Tomasz – znak nr. 685

por. Francki Janusz Stanisław – znak nr. 686

por. Orliński Ryszard Franciszek – znak nr. 687

por. Gadomski Bohdan – znak nr. 688

por. Nolszewski Bronisław – znak nr. 689

por. rez. Łuczkiewicz Jan Zbigniew – znak nr. 690

por. rez. Orzelski Kazimierz – znak nr. 691

ppor. rez. inż. Łuczkiewicz Zygmunt – znak nr. 692

ppor. rez. Łepkowski Tomasz – znak nr. 693

ppor. rez. Węglarz Józef – znak nr. 694

chor. Sierpawski Józef – znak nr. 695

st. sierż. Piechocki Władysław – znak nr. 696

st. sierż. Mielcarek Jan – znak nr. 697

st. sierż. Ślązakiewicz Spirydion – znak nr. 698

st. sierż. Szaltan Jerzy – znak nr. 699

st. sierż. Wojcieszak Stefan – znak nr. 700

st. m.w. Leonowicz Konstanty – znak nr. 701

st. ogn. st. spocz. Gorzyński Franciszek – znak nr. 702

sierż. Dołęgowski Mieczysław – znak nr. 703

sierż. Krzyszczak Wincenty – znak nr. 704

sierż. Jeżewski Stanisław – znak nr. 705

sierż. Wojtas Bolesław – znak nr. 706

sierż. Lipniewski Jan – znak nr. 707

sierż. Marzecki Stanisław – znak nr. 708

sierż. Jarecki Alojzy – znak nr. 709

sierż. Zawisza Franciszek – znak nr. 710

tyt. sierż. Goraj Antoni – znak nr. 711

m.w. Figlarek Antoni – znak nr. 712

m.w. Krupa Jan – znak nr. 713

m.w. Okińczyc Józef – znak nr. 714

sierż. rez. Niedziocha Stanisław – znak nr. 715

plut. Eckess Karol – znak nr. 716

plut. Silerant Franciszek – znak nr. 717

plut. Kosecki Józef – znak nr. 718

plut. Toporek Stanisław – znak nr. 719

plut. Woźniak Stanisław – znak nr. 720

plut. Zybowicz Kazimierz – znak nr. 721

plut. Kamiński Piotr – znak nr. 722

plut. Kubacki Teodor – znak nr. 723

plut. Ziętek Jan – znak nr. 724

plut. Niesobski Wacław – znak nr. 725

plut. Limberger Władysław – znak nr. 726

plut. Mierzyński Józef – znak nr. 727

plut. Dalkowski Władysław – znak nr. 728

plut. Banaszak Paweł – znak nr. 729

plut. Foryś Jan – znak nr. 730

plut. Chmiel Feliks – znak nr. 731

plut. Kosek Władysław – znak nr. 732

plut. Izbicki Stanisław – znak nr. 733

mł. m.w. Demel Stanisław – znak nr. 734

mł. m.w. Żmudka Józef – znak nr. 735

mł. m.w. Doliński Jan Bolesław – znak nr. 736

mł. m.w. Kanclerz Stanisław – znak nr. 737

mł. m.w. Kubiak Teodor – znak nr. 738

mł. m.w. Woisło Stanisław – znak nr. 739

plut. pchor. rez. Aftowicz Roman – znak nr. 740

plut. rez. Durfak Edward – znak nr. 741

plut. rez. Smaruj Ignacy – znak nr. 742

ś.p. plut. Sawicz Trofim – znak nr. 743

kpr. Dmowski Teofil – znak nr. 744

kpr. Bartkiewicz Bronisław – znak nr. 745

kpr. Filipowicz Tadeusz – znak nr. 746

kpr. Flick Kazimierz – znak nr. 747

kpr. Kapla Józef – znak nr. 748

kpr. Oleksiak Władysław – znak nr. 749

kpr. Terlak Stanisław – znak nr. 750

kpr. Żak Stanisław – znak nr. 751

kpr. Pińkowski Jan – znak nr. 752

kpr. Frączak Edmund – znak nr. 753

kpr. Rak Jan – znak nr. 754

kpr. Fudali Józef – znak nr. 755

kpr. Szablewski Jan – znak nr. 756

kpr. Zelek Stefan – znak nr. 757

kpr. Szymalik Jan – znak nr. 758

kpr. Matysiewicz Edward – znak nr. 759

kpr. Wawreńczuk Bazyli – znak nr. 760

kpr. Kalus Antoni – znak nr. 761

kpr. nadt. Frelek Władysław – znak nr. 762

kpr. nadt. Giermala Tadeusz – znak nr. 763

kpr. nadt. Kaniewski Marian – znak nr. 764

kpr. nadt. Krasiński Bolesław – znak nr. 765

kpr. nadt. Narożniak Franciszek – znak nr. 766

kpr. nadt. Kędzierski Stanisław – znak nr. 767

kpr. nadt. Smoleń Władysław – znak nr. 768

kpr. nadt. Maliszewski Alojzy – znak nr. 769

kpr. nadt. Topór Stanisław – znak nr. 770

kpr. nadt. Łoroch Aleksander – znak nr. 771

kpr. nadt. Wieczorek Jan – znak nr. 772

kpr. nadt. Zalewski Andrzej – znak nr. 773

kpr. nadt. Klimczyk Wilhelm – znak nr. 774

kpr. nadt. Słaboński Jan – znak nr. 775

kpr. nadt. Kosiński Sabin – znak nr. 776

kpr. nadt. Przewoźny Ignacy – znak nr. 777

kpr. nadt. Trymka Marian – znak nr. 778

kpr. nadt. Fas Stanisław – znak nr. 779

kpr. nadt. Zielonka Władysław – znak nr. 780

kpr. rez. Maciejewski Julian – znak nr. 781

kpt. rez. Muzyka Jan – znak nr. 782

kpt. rez. Genc Mieczysław – znak nr. 783

kpt. rez. Rychter Reinhold – znak nr. 784

st. strz. rez. Madeyski Witold Julian – znak nr. 785

st. strz. rez. Glazowski Józef – znak nr. 786

st. strz. nadt. Kołodziejczyk Mieczysław – znak nr. 787

st. strz. rez. Błaszczyński Józef – znak nr. 788

st. strz. rez. Sowiński Stanisław – znak nr. 789

strz. ś.p. Przetak Piotr – znak nr. 790

strz. ś.p. Caban Józef – znak nr. 791

strz. ś.p. Gładysz Bolesław – znak nr. 792

ppłk. dypl. Habowski Stanisław – znak nr. 793

ppłk. w st. spocz. Czerny Edward – znak nr. 794

mjr. Cybulski Henryk Emil – znak nr. 795

mjr. w st. spocz. Czerepiński Stanisław – znak nr. 796

mjr. Jeszka Józef – znak nr. 797

mjr. Meyer Andrzej – znak nr. 798

mjr. Rogiński Albert – znak nr. 799

mjr. Rudzki Piotr – znak nr. 800

kpt. Bydliński Władysław Franciszek – znak nr. 801

kpt. Grabowski Maciej – znak nr. 802

kpt. Jędraszko Roman – znak nr. 803

kpt. Kossowski Wiesław Maksymilian Stanisław – znak nr. 804

kpt. Lichnowski Jan Wiktor – znak nr. 805

kpt. Macherski Antoni – znak nr. 806

kpt. Pam-Pomarnacki Wacław – znak nr. 807

rtm. Rosen-Zawadzki Kazimierz – znak nr. 808

rtm. dypl. Stankiewicz Witold – znak nr. 809

kpt. Suchodolski January – znak nr. 810

kpt. Szymański Zbigniew II. – znak nr. 811

kpt. Witort Olgierd – znak nr. 812

rtm. Zakrzewski Tadeusz – znak nr. 813

por. Antoniak Stanisław – znak nr. 814

por. Gilewski Roman Jan – znak nr. 815

por. Grabowski Henryk II. – znak nr. 816

por. Gryczyński Włodzimierz – znak nr. 817

por. Herbert Edward Franciszek Stanisław – znak nr. 818

por. w st. spocz. Karczewski Aleksander – znak nr. 819

por. Kazimierz Henryk – znak nr. 820

por. Kucharski Jan – znak nr. 821

por. Pepłowski Jerzy II. – znak nr. 822

por. Polkowski Feliks Tadeusz – znak nr. 823

por. Różycki Stanisław – znak nr. 824

por. Rusinowski Jan – znak nr. 825

por. Witanowski Tadeusz – znak nr. 826

st. ogn. w st. spocz. Baranowski Stanisław – znak nr. 827

st. sierż. zaw. Kaczpiński Zygmunt – znak nr. 828

st. sierż. zaw. Korolewicz Daniel – znak nr. 829

st. m.w. Mysiński Stanisław – znak nr. 830

st. sierż. zaw. Robaszkiewicz Tadeusz – znak nr. 831

st. sierż. zaw. Rodzik Jan – znak nr. 832

st. sierż. zaw. Skóra Stanisław – znak nr. 833

st. sierż. zaw. Śliwa Stanisław – znak nr. 834

sierż. zaw. Bychowski Kazimierz – znak nr. 835

sierż. zaw. Cichewicz Albin – znak nr. 836

m.w. Krupicz Stefan – znak nr. 837

sierż. zaw. Polak Ignacy – znak nr. 838

tyt. m.w. Spiegel Władysław – znak nr. 839

sierż. zaw. Werle Zygmunt – znak nr. 840

plut. zaw. Czyżak Mieczysław – znak nr. 841

plut. zaw. Gut Bolesław – znak nr. 842

plut. zaw. Kostecki Wacław – znak nr. 843

plut. zaw. Markowski Franciszek – znak nr. 844

plut. zaw. Matysiak Józef – znak nr. 845

plut. zaw. Miklas Józef – znak nr. 846

plut. zaw. Stefanowicz Witold – znak nr. 847

plut. zaw. Śledź Stefan – znak nr. 848

plut. zaw. Piętka Marcin – znak nr. 849

plut. zaw. Rajpert Karol – znak nr. 850

plut. zaw. Wysocki Zygmunt – znak nr. 851

ś.p. kpr. Ambik Stanisław – znak nr. 852

podm. wojskowy Furowicz Jan – znak nr. 853

kpr. zaw. Grabowski Kazimierz – znak nr. 854

kpr. zaw. Jankowski Anatol – znak nr. 855

kpr. zaw. Jasiński Franciszek – znak nr. 856

kpr. zaw. Kawiak Alfred – znak nr. 857

kpr. zaw. Kociołek Piotr – znak nr. 858

kpr. zaw. Orliński Kazimierz – znak nr. 859

kpr. zaw. Pyda Lucjan – znak nr. 860

kpr. zaw. Szkoda Stanisław – znak nr. 861

kpr. nadt. Boryń Stanisław – znak nr. 862

kpr. nadt. Ćmiekiewicz Zdzisław Norbert – znak nr. 863

kpr. nadt. Cybulski Zygmunt – znak nr. 864

kpr. nadt. Czekaj Franciszek – znak nr. 865

kpr. nadt. Czubak Jan – znak nr. 866

kpr. nadt. Drobniak Tadeusz – znak nr. 867

kpr. nadt. Durczak Jan – znak nr. 868

kpr. nadt. Gasiorek Władysław – znak nr. 869

kpr. nadt. Górecki Klemens – znak nr. 870

kpr. nadt. Gryczman Jan – znak nr. 871

kpr. nadt. Hoemke Paweł – znak nr. 872

kpr. nadt. Ignyś Leon – znak nr. 873

kpr. nadt. Jamielita Mieczysław Izydor – znak nr. 874

kpr. nadt. Kierszas Adolf – znak nr. 875

kpr. nadt. Kierasiński Franciszek – znak nr. 876

kpr. nadt. Kiercul Edward – znak nr. 877

kpr. nadt. Kimmel Maksymilian – znak nr. 878

kpr. nadt. Kusiak Kazimierz – znak nr. 879

kpr. nadt. Lasek Józef – znak nr. 880

kpr. nadt. Lewocki Tadeusz – znak nr. 881

kpr. nadt. Łubiński Józef – znak nr. 882

kpr. nadt. Mackiewicz Stanisław – znak nr. 883

kpr. nadt. Majda Stanisław – znak nr. 884

kpr. nadt. Makosch Gerhard Franciszek – znak nr. 885

kpr. nadt. Marciniak Jan – znak nr. 886

kpr. nadt. Musiałowski Tadeusz – znak nr. 887

kpr. nadt. Noga Adam Mieczysław – znak nr. 888

kpr. nadt. Nowak Józef – znak nr. 889

kpr. nadt. Odrzywołek August – znak nr. 890

kpr. nadt. Pilecki Ludwik – znak nr. 891

kpr. nadt. Pońc Karol – znak nr. 892

kpr. nadt. Rembacz Zygmunt – znak nr. 893

kpr. nadt. Rutkowski Stanisław – znak nr. 894

kpr. nadt. Rysz Henryk – znak nr. 895

kpr. nadt. Sadowski Władysław – znak nr. 896

kpr. nadt. Sikora Emil – znak nr. 897

kpr. nadt. Szłamas Leonard – znak nr. 898

kpr. nadt. Wieloch Wacław – znak nr. 899

kpr. nadt. Zakrzewski Edmund – znak nr. 900

kpr. nadt. Zieliński Józef Mieczysław – znak nr. 901

st. strz. nadt. Burliga Józef – znak nr. 902

szer. rez. Zdanowski Wacław – znak nr. 903

mjr. Chabowski Zygmunt – znak nr. 904

mjr. Targowski Stanisław – znak nr. 904 (błąd w przypisywaniu numerów, faktyczny numer nieznany)

kpt. inż. Sałatko-Petryszcze Czesław Paulin – znak nr. 905

kpt. Niedzielski Mieczysław – znak nr. 905 (błąd w przypisywaniu numerów, faktyczny numer nieznany)

kpt. dypl. Jounga de Lenie Jerzy – znak nr. 906

kpt. Tomaszewski Stanisław III. – znak nr. 907

kpt. Ząbkowski Jarosław Aleksander – znak nr. 908

kpt. Korobowicz Bronisław – znak nr. 909

kpt. Majewski Stefan III. – znak nr. 910

por. Spodenkiewicz Stanisław – znak nr. 911

por. Szczepanowski Lucjan Jan – znak nr. 912

por. Wnukowski Mieczysław – znak nr. 913

por. Rodziewicz Grzegorz – znak nr. 914

kpt. rez. Schleyen Kazimierz – znak nr. 915

ppor. rez. inż. Szałajko Jan – znak nr. 916

ppor. rez. Rumpel Tadeusz – znak nr. 917

ppor. rez. Rybarski Jan – znak nr. 918

ppor. rez. Niemierko Juliusz Feliks – znak nr. 919

ppor. rez. Kardoliński Czesław Wojciech Józef – znak nr. 920

chor. Orzechowski Franciszek – znak nr. 921

st. sierż. zaw. Ratajczyk Jan – znak nr. 922

sierż. zaw. Szyszkowski Henryk – znak nr. 923

sierż. zaw. Myller Czesław – znak nr. 924

tyt. plut. zawod. Wiśniewski Franciszek Aleksander – znak nr. 925

kpr. zaw. Klejnota Jan – znak nr. 926

kpr. zaw. Jędzierowski Józef – znak nr. 927

kpr. nadt. Jankowski Alojzy – znak nr. 928

kpr. nadt. Więckowski Czesław – znak nr. 929

kapr. rez. Meldner Alfons – znak nr. 930

kan. rez. Wosiński Franciszek – znak nr. 931

– znak nr. 932

– znak nr. 933

mjr sam. Molwicz Aleksander – znak Nr. 934

mjr sam. inż. Prewysz -Kwinto Romuald – znak Nr. 935

kpt. piech. Babiński Roman – znak Nr. 936

kpt. art. Blok Czesław – znak Nr. 937

kpt. piech. inż. Debski Kazimierz Aleksander – znak Nr. 938

kpt. sam. Babjanowicz Franciszek – znak Nr. 939

rtm. kaw. Kowalski Henryk II. – znak Nr. 940

kpt. art. Krzyściak Władystaw – znak Nr. 941

kpt. Morgaty Majram Bek – znak Nr. 942

kpt. sam. Rzeszowski Feliks – znak Nr. 943

kpt. sam. Perepeczko Florian – znak Nr. 944

kpt. piech. Wierzbicki Zachariasz- znak.Nr. 945

por. kaw. Czajkowski Zdzisław Adolf – znak Nr. 946

por. Safar-Ogły Kiazim-Bek – znak Nr. 947

por. sap. Niedźwiecki Antoni – znak Nr. 948

chor. Boblewski Wacław – znajk Nr. 949

chor. Szczeciński Kazimierz – znak Nr. 950

st .sierż. zaw. Bogdanowicz Tadeusz – znak Nr. 951

st. sierz. zaw. Kozlowski Stanislaw – znak Nr. 952

st. sierz. zaw. Michalski Boleslaw – znak Nr. 953

sierz. Kur Stanislaw – znak Nr. 954

m. w. Ludwig Oswald – znak Nr. 955

sierz. Romanowski Wincenty — znak Nr. 956

plut. zaw. Bilewicz Marian – znak Nr 957

plut. zaw. Drążyk Kazimierz – znak Nr. 958

plut. zaw. Fumański Aleksander – znak Nr. 959

plut. zaw. Gołkowski Franciszek – znak Nr. 960

plut. zaw. Guz Franciszek – znak Nr. 961

plut. zaw. Kazmierczak Vvxadvslaw – znak Nr. 962

plut. zaw. Kidyba Wlodzimierz – znak Nr. 963

plut. zaw. Możdżeń Józef – znak Nr. 964

mł. majster wojsk. Okoński Feliks – znak Nr. 965

plut. zaw. Podgórski Józef — znak Nr. 966

plut. zaw. Stafij Józef – znak Nr. 967

plut. zaw. Włodarczyk Piotr – znak Nr. 968

plut. zaw. Żurkowski Józef — znak 969

podmajster wojsk. Adamkiewicz Jan – znak Nr. 970

kapr. zaw. Banach Józef – znak Nr. 971

kapr. zaw. Blajek Edward – znak Nr. 972

kapr. zaw. Dubisz Stanistaw – znak Nr. 973

kapr. zaw. Kasprowicz Tadeusz Albin – znak Nr. 974

kapr. zaw. Łopatka Mieczystaw – znak Nr: 975

kapr. zaw. Malinowski Stanislaw – znak Nr. 976

kapr. zaw. Mielicki Jan – znak Nr. 977

kapr. zaw. Moszczyński Eugeniusz – znak Nr. 978

kapr. zaw. Muchajer Jan – znak Nr. 979

kapr. zaw. Orewczyk Leopold – znak Nr. 980

kapr. zaw. Popko Wincenty – znak Nr. 981

kapr. zaw. Raczyński Zygmunt – znak Nr. 982

kapr. zaw. Ratajczyk Alfons – znak Nr. 983

kapr. zaw. Spira Adam – znak Nr. 984

kapr. zaw. Wieliczko Marcin – znak Nr. 985

kapr. zaw. Wójcik Stanisław – znak Nr. 986

kapr. ndt. Borowski Zygmunt – znak Nr. 987

kapr. ndt. Borys Henryk – znak Nr. 988

kapr. ndt. Brudzewicz Bronisław – znak Nr. 989

kapr. ndt. Chomentowski Stanisław Mieczysław znak – Nr. 990

kapr. ndt. Janocimski Paweł – znak Nr. 991

kapr. ndt. Kapta Jan – znak Nr. 992

kapr. ndt. Kopański Marian Jan – znak Nr. 993

kapr. ndt. Lipnicki Stanisław – znak Nr. 994

kapr. ndt. Lisicki Jan – znak Nr. 995

kapr. ndt. Łukaszewski Michał – znak Nr. 996

kapr. ndt. Miarkowski Marian – znak Nr. 997

kapr. ndt. Narkiewicz Józef – znak Nr. 998

kapr. ndt. Puchowski Alfons – znak Nr. 999

kapr. ndt. Siemionko Kazimierz – znak Nr. 1000

kapr. ndt. Szymański Jan – znak Nr. 1001

kapr. ndt. Wiecław Florian – znak Nr. 1002

kapr. ndt. Wocior Wacław – znak Nr. 1003

kapr. ndt. Wołczecki Jan – znak Nr. 1004

kapr. ndt. Żukowski Wacław – znak Nr. 1005

plut. rez. Filip Jan – znak Nr. 1006

st. sierz. rez. Wiśniewski Wacław – znak Nr. 1007

szer. rez. Leśko Wojciech – znak Nr. 1008

HONOROWO

gen. dyw. inż. Berbecki Leon

gen. dyw. Piskor Tadeusz Ludwik

gen. dyw. Fabrycy Kazimierz

gen. bryg. dr Składkowski Sławoj Felicjan

gen. bryg. Trojanowski Mieczysław

gen. bryg. Wieczorkiewicz Wacław

gen. bryg. Kasprzycki Tadeusz Zbigniew

gen. bryg. Langner Władysław Aleksander

gen. bryg. dr Wieniawa-Długoszowski Bolesław Ignacy Florian

płk. dypl. Kleeberg Juliusz

płk. dypl. st. spocz. Ścieżyński Mieczysław

inż. Dąbrowski Jan

inż. Tarnawski Jan

inż. Piechowski Tadeusz

inż. Przegaliński Stanisław

Widziałem ostatnio ciekawy zestaw pamiątek po żołnierzu 12 Kompanii Geograficznej II Korpusu Polskiego, w skład którego wchodziła odznaka pamiątkowa wraz z legitymacją. Pomyślałem, że jest to dobry pretekst żeby przyjrzeć się tej odznace bliżej i uczynić ją tematem kolejnego wpisu. Odznaka ta została ustanowiona rozkazem Dowództwa II Korpusu Polskiego nr 96 pkt 557 z dnia 27 sierpnia 1946 roku. Tak więc podobnie do wielu innych odznak polskich sił zbrojnych na zachodzie, ustanowiona została już po zakończeniu II Wojny Światowej. Ta praktyka wydaje się jakoś zrozumiała, jeśli będziemy pamiętać, że są to odznaki pamiątkowe, a nie bojowe. Wojna się zakończyła, czas było wrócić do domu, ale nie należało zapominać ważnym w życiu każdego żołnierza epizodzie, jakim była walka w szeregach konkretnego oddziału. W konsekwencji w motywach podano, że odznakę ustanowiono “dla upamiętnienia wspólnej służby i przeżyć poprzez Irak, Palestynę, Egipt i kampanię Włoską oraz dla upamiętnienia przynależności żołnierskiej do tej Kompanii Geograficznej jako oddziału ewidencyjnego wszystkich jednostek Służby Geograficznej 2 Korpusu (dawniej Armii Polskiej na Wschodzie)“.

W moim przekonaniu projekt odznaki oparty został na odznace honorowej Oficerskiej Szkoły Mierniczej. Wskazuje na to krzyż maltański z czarnymi ramionami. Choć pierwowzór posiadał ramiona emaliowane na granatowo, to projekt zakładał, że miały być czarne. Dodać też należy, że czarna barwa była właściwa dla służby geograficznej. Globus został przekręcony o 45° w lewo. Pomiędzy ramionami krzyża zostały umieszczone promienie słoneczne. Po siedem między każdym ramieniem. Może to być odniesienie kampanii wojennej 12 Kompanii Geograficznej, która sformowana została w Iraku, a wojnę zakończyła we Włoszech. Te dwa miejsca wyjaśniają także napisy IRAK i ITALIA na poziomych ramionach krzyża. Syrenka na górnym ramieniu stanowi czytelne odniesienie do symbolu II Korpusu Polskiego. Liczba 12 to oczywiście numer kompanii. Odznaka wykonana została w tombaku i została cienko posrebrzona.

Mniej więcej miesiąc po ustanowieniu odznaki kompania została zaokrętowana w Neapolu na statek i popłynęła w drogę do Glasgow we Wielkiej Brytanii. Jest to informacja o tyle istotna, że odznaka została wykonana we Włoszech. Jej producentem był zakład Castelli e Gerosa S.A. z Mediolanu.Odpowiednia informacja została umieszczona na nakrętce odznaki. Jakość wykonania wskazuje, że nie była to firma prezentująca najwyższe umiejętności. Odznaka jest jednoczęściowa, relatywnie gruba i mało precyzyjnie wykonana. Jeśli porównać ją z odznaką honorową Oficerskiej Szkoły Mierniczej, na której w moim przekonaniu była wzorowana, to włoskie wykonanie można określić co najmniej jako prymitywne. Jeśli dodać, że miejsce zakwaterowania 12 Kompanii Geograficznej oddalone było od Mediolanu o blisko dwieście kilometrów to łatwo sobie wyobrazić, że decydującym argumentem za wyborem grawera mogła być niska cena oferowanych przez niego usług. Tym bardziej, że w Mediolanie i oddalonej mniej więcej tak samo daleko Florencji, działali w tym czasie bardzo dobrzy grawerzy. Nie wykluczone też, że Panowie Castelli i Gerota byli by w stanie sami wykonać lepsze odznaki w wyższej cenie. Wracając jednak do istoty sprawy można przyjąć, że odznaka została wykonana we wrześniu 1946 roku, ponieważ później 12 Kompania Geograficzna została odesłana do Wielkiej Brytanii.

Ponieważ wykonanie odznaki było prymitywne, a ilość egzemplarzy ograniczona, naturalnie można się spodziewać falsyfikatów na szkodę kolekcjonerów. Udało mi się w internecie znaleźć przynajmniej dwa wykonania takich falsyfikatów. Najłatwiej rozpoznać je po kroju liczby 12 na dolnym ramieniu. Po prawej stronie prezentuję zestawieni obejmujące krój oryginalnej liczby (w środku) oraz falsyfikatów (ilustracje skrajne). Oba falsyfikaty wyróżnia cieńszy krój cyfr i jedynka której daszek jest prosty, a nie zaoblony jak w oryginalne. Dodatkowe różnice widać w kroju cyfry dwa. Dolna kreska cyfry dwa w falsyfikacie widocznym po lewej stronie kończy się wyraźnie wcześniej niż biegła by linia wyprowadzona pionowo od rantu brzuszka. Z kolei cyfra dwa w falsyfikacie pokazanym na prawo jest wyraźnie cieńsza. Istotne różnice widać także w wykonaniu detali rewersu. Warto zwrócić uwagę na te niuanse, ponieważ prymitywne wykonanie powoduje, że fałszerstwa bardzo łatwo pomylić z oryginałami. Szczególnie jeśli mamy do czynienia wyłącznie ze zdjęciami odznak, a nie mamy pod ręką oryginału do porównania. W konsekwencji są one szczególnie niebezpieczne dla kolekcjonerów.

Legitymacje do odznak zaprojektowane zostały i wydrukowane bezpośrednio przez 12 Kompanię Geograficzną. Podobnie jak w przypadku odznak przypuszczam, że zostały wykonane we wrześniu 1946 roku we Włoszech. W tym czasie kompania dysponowała odpowiednim sprzętem drukarskim i bez wątpienia zaprzątnięta była kwestią wydania odznak. Legitymacja odznaki podzielona jest na dwie części. Okładka zawiera treści ściśle symboliczne. Na pierwszej stronie widać odwzorowanie odznaki oraz symbol II Korpusu Polskiego i 8. Armii. Całość przepasana jest polskimi barwami narodowymi i opatrzona nazwą jednostki. Poza nimi w dolnej części znajduje się odniesienie do szlaku bojowego: IRAK-PALESTYNA-EGIPT 1943 oraz ITALIA 1944-1946. Ostatnia strona okładki prezentuje oznakę kołnierzową 12 Kompanii Geograficznej.

Wewnętrzna strona legitymacji podzielona została na dwie części. Lewa stanowi generalną informację o odznace wraz z wyciągiem ze statutu. Prawa strona stanowi informację o odznaczonym i przy pewnej próbie statystycznej pozwalają wyciągnąć ciekawe informacje o samej odznace. Pierwsza z nich jest taka, że odznaka dzieliła się na pamiątkową i honorową. Dla każdej z nich zachowana była odrębna numeracja więc można przyjąć, że były to dwie różne odznaki o tożsamym wyglądzie. Ewentualnie, ze względu na wyraźnie położony akcent w formalnym rozkazie o ustanowieniu odznaki, który mówi o “odznace pamiątkowej“; można starać się przyjąć formułę, że druga z odznak też była pamiątkowa, lecz nadawana honorowo. W moim przekonaniu niewiele to zmienia, a próba jednoznacznego rozstrzygania tej kwestii stanowi dzielenie włosa na czworo. Na marginesie można tylko dodać, że nie było żadnej różnicy między odznakami wręczanymi oficerom, podoficerom i szeregowym. Różnice te nie występowały ani w nazewnictwie, ani w wyglądzie odznak i legitymacji. W ramach odznaki pamiątkowej zachowano też ciągłość numeracji.

Wszystkie odznaki, zarówno honorowe jak i pamiątkowe formalnie nadane były tylko raz, na podstawie rozkazu dowódcy 12 Kompanii Geograficznej nr 241 z dnia 22 października 1946 roku. Oznacza to, że nadanie odznak wyprodukowanych we Włoszech nastąpiło już w Glasgow na terenie Wielkiej Brytanii. Jest to o tyle zaskakujące, że porównując pismo ręczne na zachowanych egzemplarzach legitymacji można bez wątpienia stwierdzić, że były one wypisywane przez co najmniej trzy osoby. Przy czym jeden charakter pisma pojawia się na zdecydowanej większości legitymacji. Znane mi odstępstwa to po pierwsze legitymacja przedstawiona po lewej stronie. Jest ona wystawiona na tego samego żołnierza co legitymacja prezentowana przy poprzednim akapicie. Z tą jednak różnicą, że widnieje na niej inny numer nadania. Na pierwszej legitymacji jest to numer 116, a na drugiej 250. Druga istotna różnica to pieczątka Szefostwa Służby Geograficznej w dowództwie II Korpusu Polskiego obok podpisu majora Piesowicza. Jest to jedyna znana mi legitymacja, która posiada taką pieczątkę. Dokumenty pochodzą bezpośrednio ze spuścizny po zmarłym żołnierzu i ich autentyczność jest niekwestionowana. Dlatego wytłumaczenia zagadki podwójnej legitymacji należy szukać właśnie we wspomnianej pieczątce i odmiennym kroju pisma ręcznego. W moim przekonaniu druga z opisywanych legitymacji została wydana w późniejszym czasie, kiedy 12 Kompania Geograficzna została już rozformowana. Prawdopodobnie miał to być duplikat pierwotnego egzemplarza.

Wreszcie druga odmienność w czcionce pisanej ręcznie występuje na znanym mi egzemplarzu legitymacji odznaki honorowej. Jej skan widoczny jest po lewej stronie. Można sobie wytłumaczyć, że do wypisania legitymacji dla osób odznaczonych honorowo przeznaczono inną osobę. Kolejna różnica widoczna na legitymacji odznaki honorowej, to przydział podany pod nazwiskiem odznaczonego. W prezentowanym wypadku to szef oddziału operacyjnego dowództwa II Korpusu Polskiego. W tym kontekście warto się zastanowić nad ciągiem cyfr widocznym pod nazwiskami na legitymacjach osób odznaczonych odznakami pamiątkowymi. Pierwsze cztery cyfry to data urodzenia osoby odznaczonej. Po nich następuje ukośnik i ciąg dwóch lub trzech cyfr (być może także jednej), których znaczenia nie udało mi się ustalić. Później kolejny ukośnik i rzymska cyfra trzy lub arabska liczba sto jedenaście. Niepewność co do tej ostatniej kwestii wynika ze sposobu pisania cyfry 1 za pomocą prostej kreski. Można jedynie przypuszczać, że był to numer ewidencyjny osoby odznaczonej, który ujęty był w ramach dokumentacji 12 Kompanii Geograficznej.

Jak oszacować całkowitą liczbę nadań odznaki? Łączny etat 12 Kompanii Geograficznej wynosił ok. 150 osób. To wskazuje na pułap minimalnej liczby nadań. Najwyższy numer odznaki jak widziałem na legitymacji, to właśnie wspomniane 250 na opisywanym wyżej egzemplarzu. W katalogu Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie 1939-1947 B. Wojciechowskiego i Z. Sawickiego opublikowana jest legitymacja z numerem 327. Na podstawie widocznych w katalogu zdjęć nie ma podstaw do kwestionowania jej autentyczności. Przy uwzględnieniu rotacji jaka musiała mieć miejsce w jednostce, kursów organizowanych przez jednostkę oraz nadań honorowych można przyjąć, że ogólna liczba nadań oscylowała wokół 350. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że częściej pojawiają się w obrocie legitymacje niż same odznaki. W omawianym wyżej przypadku na jedną odznakę przypadły dwie legitymacje. Powstaje więc pytanie ile takich przypadków podwójnego nadania miało miejsce. Wreszcie nie jest pewne czy liczba wykonanych egzemplarzy odpowiadała liczbie nadanych odznak. Populacja odznak pojawiających się na rynku kolekcjonerskim może sugerować, że wykonano ich zdecydowanie mniej niż 350 sztuk.